Χρήστος ΣιδεΡΗΣ










ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ






















2000










…..στο θεό του Rock and Roll






















Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α



αναστοχασμοσ.
Σελίδα 4
Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΤΕΛΟΥΣ
σελίδα 5
ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΚΟΝ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑ
σελίδα 7
ΟΙ ΝΟΜΟΙ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ
σελίδα 10
Ο ΘΑΥΜΑΣΤΟΣ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΟΣ ΚΟΣΜΟΣ
σελίδα 12
ΕΘΝΟΣ-ΚΡΑΤΟΣ Vs ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ = Χ
σελίδα 13
ΕΝΤΟΣ ΕΚΤΟΣ ΚΑΙ ….ΕΠΙ ΤΑ ΑΥΤΑ
σελίδα 17
ΚΑΙ ΟΙ ΕΣΧΑΤΟΙ ΕΣΟΝΤΑΙ ….ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΙ
σελίδα 19
ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΗΣ ΕΙΣΑΙ ΚΑΙ ΦΑΙΝΕΣΑΙ
σελίδα 24
ΕΝ ΕΔΕΙ ΕΥΧΟΛΟΓΙΚΟΥ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΟΣ
σελίδα 27



ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ





Αναστοχασμός
Αυτοί που διασχίζουν τις θάλασσες
μπορεί να αλλάζουνε
το χρώμα των ουρανων
αλλά όχι και το χρώμα της ψυχής τους
Οράτιος
Στο τμήμα της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας της Παντείου ο μεταμοντερνισμός μπορεί να μην έχει αντικαταστήσει την ορθολογικότητα και τον επιστημονικό λόγο, αλλά οπωσδήποτε ασκεί μεγάλη επιρροή μέσα από την αποκαλούμενη “σχολή της πολιτισμικής κριτικής”. Η νέα αυτή οπτική αφαιρεί από τον ερευνητή το “δικαίωμα” της αντικειμενικότητας και ο αυτοπροσδιορισμός, δηλαδή η ιδεολογική του τοποθέτηση, κρίνεται αναγκαίος διότι ακόμα και η “στεγνή” περιγραφή ενέχει ιδεολογικά στοιχεία που παρεμβαίνουν σημασιολογικά στο κείμενο. Σε αυτά τα πλαίσια, η παρούσα εισαγωγή μπορεί να θεωρηθεί ο δικός μου αναστοχασμός.
Το να προσπαθείς να συνδυάσεις τον Μαρξισμό με τον μεταμοντερνισμό είναι σα να προσπαθείς να πιεις βότκα με κόκα κόλα. Ομως, επειδή είμαι φαν (μεταμοντέρνος όρος) της επιστημονικής φαντασίας συνηθίζω να λέω μισοχαριτολογόντας, ότι ο Μαρξ ήταν ο μεγαλύτερος συγγραφέας του είδους. Γιατί αν ο Οργουελ έβγαλε για ένα απόγευμα τους Αμερικάνους στους δρόμους με μια ραδιοφωνική εκπομπή, ο Μαρξ κατάφερε -βασισμένος στην οξυδερκή ανάλυση του για την μετάβαση από τον φεουδαλισμό στον καπιταλισμό και σε εξελικτικά σχήματα που υιοθέτησε από την τότε ανθρωπολογία- να πείσει ανθρώπους και λαούς ολόκληρους, να πιστέψουν σε μια χίμαιρα (δανείζομαι την λέξη από τον Κ. Βεργόπουλο) Τελικά το κείμενο που ακολουθεί είναι μεταμοντέρνο, με την έννοια ότι δεν διεκδικεί τις “δάφνες” του αντικειμενισμού, με αρκετή δόση από νεομαρξιστικές απόψεις ποικίλων αποχρώσεων. Η άποψη του συγγραφέα δεν διατυπώνεται σαφώς στο κείμενο, αλλά εκμαιεύεται δια της “εις άτοπον επαγωγής”.
Στα λίγα χρόνια της ενασχόλησης μου με επιστημονικά θέματα με τη μορφή δοκιμίων και εργασιών και ειδικά όσον αφορά θέματα με το εύρος της παγκοσμιοποίησης έχω καταλήξει σε ένα συμπέρασμα που έκτοτε διέπει και την μεθοδολογία της μελέτης μου. Το συμπέρασμα αυτό σταχυολογείται στην εξής φράση: “Γράψε κάτι και θα βρεις κάποιον που το είπε”. Στη βάση αυτή -του ότι όλα έχουν ειπωθεί- το πιο δύσκολο κομμάτι της έρευνας είναι να ανακαλύψεις τα συγκεκριμένα άτομα ή κείμενα που τεκμηριώνουν τις απόψεις σου, όπως επίσης και εκείνα που υποστηρίζουν αντίθετες απόψεις ώστε να προχωρήσεις σε συγκριτική ανάλυση. Βέβαια, η διαδικασία εκμάθησης επιφυλάσει πολλές εκπλήξεις στον επίδοξο επιστήμονα.
Στη παρούσα μελέτη αποφάσισα να ακολουθήσω διαφορετική μέθοδο. Σε αυτό συνέτεινε ότι η Παγκοσμιοποίηση σαν έννοια δεν ήταν για μένα κάτι συγκεκριμένο αλλά κάποιες σκόρπιες ιδέες από βιβλία που είχα διαβάσει και πράγματα που είχα ακούσει, σαν ένα παζλ που τα κομμάτια του είναι ακόμα στο σακουλάκι. Ετσι, άρχισα να συλλέγω σκόρπιες πληροφορίες από βιβλία, περιοδικά, εφημερίδες, πανεπιστημιακές παραδόσεις και από το κατ` εξοχήν πλουραλιστικό μέσο, το διαδίκτυο. Το αποτέλεσμα αυτής της έρευνας βρίσκεται στη μελέτη που ακολουθεί. Αυτή η εργασία δεν φιλοδοξεί να δώσει λύσεις, ούτε βέβαια να παράγει πρωτογενές επιστημονικό έργο, είναι ένα πόνημα που στόχο του έχει το μεγαλύτερο καπιταλιστικό αγαθό, τα φράγκα.

Η αρχή του τέλους
Παγκοσμιοποίηση είναι
να σου κλεβουν
το μηχανάκι από τα
Πετράλωνα το πρωί
και το απόγευμα να το
νοικιάζεις στη Μόσχα
όπου έχεις πάει
για ολιγοήμερες διακοπές λίγο
πριν επιστρέψεις στη
δουλειά σου στην Ταιβάν.

Η απαρχή της παγκοσμιοποίησης δεν είναι σαφώς προσδιορισμένη και έχουν αναπτυχθεί διάφορες θεωρίες για “παγκόσμια” συστήματα. Γενικά μπορούμε να ταξινομήσουμε τις θεωρίες αυτές, με χρονολογικά κριτήρια, σε τρεις ευρύτερες κατηγορίες. Στη πρώτη κατηγορία είναι οι θεωρίες που εντοπίζουν τη παγκοσμιοποίηση στο μακρυνό παρελθόν της ιστορίας. Σε αυτές τις θεωρίες θα κατατάξουμε τους -προερχόμενους από τον χώρο της Ανθρωπολογίας- Wolf και Friedman αλλά και τους νεομαρξιστές Frank και Wallerstein.
O Jonathan Friedman θεωρεί ότι υπήρχαν ανέκαθεν “παγκόσμια” συστήματα και επιχειρεί μια ταξινόμηση με κέντρο, περιφέρεια και “πρωτόγονους”, όπου το κέντρο εκμεταλλεύεται τους πλουτοπαραγωγικούς πόρους των υπολοίπων περιοχών. Περισσότερο επηρρεασμένος από τον μεταμοντερνισμό ο Eric Wolf, χωρίς να αρνείται την εκμετάλλευση της περιφέρειας από το κέντρο, εστιάζει περισσότερο στα πολιτισμικά στοιχεία και υποστηρίζει ότι δεν μπορεί να εξεταστεί η ιστορία κανενός λαού χωρίς να μελετηθεί η αλληλεξάρτηση της με τη παγκόσμια ιστορία. Στόχος του είναι να αποδείξει ότι τόσο οι λαοί (δυτικοί) που σφερτερίζονται την ιστορία ως κτήμα τους, όσο και οι λαοί (“άλλοι”) που τους αρνήθηκαν την ιστορία συμμετείχαν σε μια κοινή ιστορική πορεία.
Από τη μεριά των νεομαρξιστών ο Wallerstein υποστηρίζει ότι το “παγκόσμιο σύστημα” εμφανίστηκε στα τέλη του 15ου αρχές 16ου αιώνα, τη περίοδο της αποικιοκρατίας. Σύμφωνα με την ανάλυση του, το “παγκόσμιο σύστημα” έχει κέντρο, περιφέρεια και ημιπεριφέρεια. Το κέντρο εκμεταλλεύεται την περιφέρεια ενώ η ημιπεριφέρεια είναι μια εξισορροπητική ζώνη. Στα πλαίσια του ίδιου σχήματος ο Frank θα ισχυριστεί ότι η καπιταλιστική ανάπτυξη καθορίζεται από τρεις θεμελιώδεις αντιθέσεις: την απόσπαση/ιδιοποίηση του οικονομικού πλεονάσματος, την πόλωση σε Μητροπόλεις και δορυφόρους και την αντίφαση της συνέχειας.
Οι θεωρητικοί της δεύτερης ομάδας εντοπίζουν τις ρίζες της παγκοσμιοποίησης τον 19ο αιώνα, βάσει του ότι εκείνη τη περίοδο υπήρχε όχι μόνο καθεστώς ελεύθερης αγοράς αλλά και ένα γνήσιο κοινό παγκόσμιο νόμισμα ο χρυσός. Από τους υποστηρικτές αυτής της άποψη ορισμένοι πιστεύουν οι τρεις μεγάλες καταστροφές του αιώνα ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος, η κρίση του 1930 και ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος που κυοφορήθηκαν μέσα στα ίδια της σπλάγχνα της ελεύθερης αγοράς είχαν σαν αποτέλεσμα την συντριβή της παγκοσμιοποίησης και την ολοκληρωτική επικράτηση του Κευνσιανού μοντέλου. Και, ενώ οι εκφραστές αυτής της άποψης θεωρούν αρνητική τη σχέση παγκοσμιοποίησης-προστατευτισμού, μια δεύτερη άποψη εκτιμά ό,τι επειδή η παγκοσμιοποίηση είναι μια διαδικασία που επιβάλεται από το διεθνές κεφάλαιο δεν υπήρξε κατάλυση της, αλλά η πορεία ολοκλήρωσης συνεχίστηκε σε όλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα.
Ανεξάρτητα από το εάν η πορεία αυτή διεκόπη ή συνεχίστηκε με πιο αργούς ρυθμούς ο ορισμός που έδωσε το 1909 ο Hilderding για τον καπιταλισμό περιγράφει με άνεση και το σήμερα:
το χαρακτηριστικό του σύγχρονου (τότε) καπιταλισμού είναι τα φαινόμενα εκείνα της συγκέντρωσης που εκδηλώνονται με την άρση του ελεύθερου ανταγωνισμού, κι από την άλλη με την όλο και στενότερη σχέση μεταξύ τραπεζικού και βιομηχανικού κεφαλαίου, που αποτελεί την τελειότερη και πιο αφηρημένη μορφή του κεφαλαίου.
Την ίδια συγχρονικότητα με τον Hilderding εντοπίζουμε και στο έργο της Luxembourg αλλά και του Bukharin, αν και με διαφορετικές προεκτάσεις.
Σύμφωνα με τους περισσότερους -κυρίως νεοφιλελεύθερους αλλά όχι μόνο- θεωρητικούς, η παγκοσμιοποίηση των οικονομιών, όπως την αντιλαμβανόμαστε σήμερα, είναι μια εντελώς ξεχωριστή διαδικασία και ξεκίνησε κατά την μεταπολεμική περίοδο. Η παγκοσμιοποίηση εκλαμβάνεται ως ένα νέο φαινόμενο λόγω των διαφορετικών συνθηκών που επικρατούν αυτή τη περίοδο που συνεπάγονται ταχύτατη ανταλλαγή πληροφοριών και άμεση αλληλεξάρτηση των οικονομιών όπως επίσης και εξαιρετικά μεγάλο όγκο εμπορικών συναλλαγών. Οπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Thomas Freedman: τον Απρίλιο του 1998 οι καθημερινές αγοραπωλησίες εξωτερικού συναλλάγματος έφθασαν το 1,5 τρισ. δολ.. Ενώ η παγκοσμιοποίηση του περασμένου αιώνα θεμελιώθηκε στο μειωμένο κόστος των συγκοινωνιών, η σημερινή τροφοδοτείται από το ραγδαίως μειούμενο κόστος των τηλεπικοινωνιών.(…) Η βασική κινητήρια δύναμη της είναι η ελεύθερη αγορά με το Internet, τις δορυφορικές επικοινωνίες, τις οπτικές ίνες, με σλόγκαν την ενοποίηση και την ταχύτητα, αντί του τείχους της διαίρεσης που χαρακτήριζε τον Ψυχρό Πόλεμο. Ορισμένοι αναλυτές πάντως, θεωρούν ότι το διαφοροποιητικό στοιχεία της σημερινής παγκοσμιοποίησης από τον οικονομικό φιλελευθερισμό των αρχών του αιώνα την είσοδο μιας μη-δυτικής χώρας, της Ιαπωνίας (το 1960) στην παγκόσμια οικονομική σκηνή.

Εσχατολογίκον ανάγνωσμα
Η παγκοσμιοποίηση δεν έχει ακόμη επιβληθεί ολοκληρωτικά. Βρισκόμαστε σε μεταβατική φάση. Κάτι τέτοιες φάσεις θυμίζουν μετακόμιση. Βγάζεις τα πράγματά σου από την αποθήκη ή το πατάρι. Ανακαλύπτεις ένα σωρό ξεχασμένα αντικείμενα και αναρωτιέσαι αν πρέπει να τα πετάξεις ή να τα πάρεις μαζί σου στο καινούργιο σπίτι. Η όξυνση των εθνικισμών, ακόμη και η αναζωπύρωση των θρησκευτικών δοξασιών, είναι αυτό ακριβώς. Καθώς μεταβάλλονται, οι μικρές κοινωνίες αρπάζονται με νοσταλγία από τα υπάρχοντα που έκρυβαν στην αποθήκη του συλλογικού υποσυνειδήτου τους. Και επανεξετάζουν ποια απ' όλα θα πάρουν μαζί τους στη νέα τους διεύθυνση και ποια όχι
Βαγγέλης Ραπτόπουλος
Η παγκοσμιοποίηση είναι μια ανολοκλήρωτη διαδικασία και εμφανίζεται τόσο ασαφής και συγκεγχυμένη ώστε είναι πολύ δύσκολο να προσδιοριστούν τα όρια της. Οπως πολύ εύγλωτα αναφέρεται από την Νεγρεπόντη Δελιβάνη η "παγκοσμιοποίηση" δεν είναι δυνατόν να ορισθεί με τη βοήθεια συγκροτημένου και γενικά αποδεκτού ορισμού, αλλά αντίθετα το περιεχόμενό της ανατρέχει σε πλειάδα διάσπαρτων στοιχείων που, κυρίως, υπογραμμίζουν τα αναμενόμενα, από την εφαρμογή της, πλεονεκτήματα (Σημ συγ: η μειονεκτήματα θα συμπληρώναμε ανάλογα με την οπτική που την βλέπει καθένας). Η έλλειψη αυτή δεν είναι τυχαία, αλλά απλά ενισχυτική του γεγονότος ότι η έναρξη λειτουργίας αυτού του συστήματος προηγήθηκε του ορισμού των κανόνων που θα έπρεπε να το διέπουν. Ομως, παρά τις όποιες αντιφάσεις παράγονται από τη σύγχυση που επικρατεί σχετικά με τον όρο, η παγκοσμιοποίηση είναι ένα ολιστικό φαινόμενο. Δεν αγγίζει μόνο της σφαίρα της οικονομίας, της κοινωνίας ή του πολιτισμού αλλά ανάγεται σε ιδεολογία της νέα χιλιετίας.
Στην επιστημονική ανάλυση, η παγκοσμιοποίηση έχει χονδρικά δύο συνιστώσες. Η μία εκτιλύσεται στον χώρο του πολιτισμού και η άλλη στον χώρο της πολιτικής οικονομίας, δηλαδή της διαπάλης ανάμεσα στην ελεύθερη οικονομία και το Κευνσιανό κράτος.
Από ανθρωπολογικής σκοπιάς ο Giddens ορίζει τη παγκοσμιοποίηση ως συναλλαγές και (κοινή) ζωή υπεράνω αποστάσεων (που υπάρχουν ανάμεσα σε εμφανώς ξεχωριστούς κόσμους που συνιστούν τα εθνικά κράτη, οι θρησκείες, οι διάφορες περιοχές και ήπειροι. Αυτός βέβαια είναι ένας περιφραστικός τρόπος να μιλήσεις για επικοινωνία. Η Παγκοσμιοποίηση λοιπόν είναι η επικοινωνία. Δεν είναι σαφές ότι αυτή η επικοινωνία συντελείται, ότι δηλαδή υπάρχει μία συνεχής ροή πληροφοριών ανάμεσα στα ενεργά υποκείμενα αλλά ότι υπάρχουν οι προυποθέσεις για μια τέτοια ανταλλαγή, οι υλικοί δίαυλοι. Είναι μια επικοινωνία που συντελείται σε ατομικό αλλά και συλλογικό επίπεδο.
Ανάλογα ο Μπεκ εκτιμά ότι η παγκοσμιοποίηση είναι μια διαδικασία η οποία δημιουργεί σχέσεις και σύνορα που ξεπερνούν τα όρια του εθνικού κράτους, μειώνει την αξία των τοπικών πολιτισμών και αναδεικνύει μια τρίτη μορφή πολιτισμών. Ο Μπεκ πάντως δεν παραλείπει να επισημάνει και τις δυσάρεστες συνέπειες τις οποίες και επενδύει κάτω από τον όρο παγκοσμιότητα.
Θεωρητικά η παγκοσμιοποίηση είναι παιδί του μεταμοντέρνου, δηλαδή υπέρ της πολυπολιτισμικότητας. Στην πράξη όμως εμφανίζεται καπελωμένη από τον Αμερικάνικο πολιτισμικό ιμπεριαλισμό. Ο Μίκι Μάους, οι χολιγουντιανές ταινίες, η ροκ μουσική, τα μπλου τζιν, η Κόκα Κόλα και γενικά “ο κόσμος των Mac” είναι γνωστά παγκοσμίως. Οι ταινίες της Φίνος Φιλμ, τα ρεμπέτικα, η φουστανέλα και το ούζο και το παραμένουν μόνο Ελληνικά ή στην καλύτερη περίπτωση φορκλόρ.
Στον χώρο της πολιτικής οικονομίας, η πτώση των καθεστώτων του “υπαρκτού” σοσιαλισμού μπορεί να μην σήμανε το τέλος της ιστορίας όμως έθεσε το θέμα επαναπροσδιορισμού των εννοιών που χρησιμοποιούσε η Δύση για να περιγράψει το κόσμο. Ετσι καθώς ο δεύτερος κόσμος έπαψε να υφίσταται έπαψαν να έχουν σημασία και τα “εξελικτικά” του άκρα. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι έπαψε να υπάρχει μία αξιολόγηση των ανεπτυγμένων κοινωνιών από τις “άλλες”, αλλά πως αυτή η αξιολόγηση γίνεται πλέον στη βάση της οικονομίας με πρότυπο την δυτική μετα-καπιταλιστική κοινωνία.
Είναι πλέον ευρέως παραδεκτό ότι το παιχνίδι για τον έλεγχο της εξουσίας σε παγκόσμιο επίπεδο παίζεται στον τομέα της οικονομίας. Φαίνεται λοιπόν ότι παρόλο που η Μαρξιστική θεωρία απέτυχε να προβλέψει τις εξελίξεις, η Μαρξιστική ανάλυση με την προεξάρχουσα θέση που δίνει στην οικονομική δομή (τρόπο παραγωγής) έχει επικρατήσει. Ο οικονομικός ανταγωνισμός δείχνει να αντικαθιστά τον στρατιωτικό. Ενώ 1945 υπήρχαν δύο μεγάλες στρατιωτικές υπερδυνάμεις, οι ΗΠΑ και η ΕΣΣΔ, που ανταγωνίζονταν για την κυριαρχία και μόνο μία οικονομική υπερδύναμη, οι ΗΠΑ. Από το 1990 υπάρχει μόνο μία στρατιωτική υπερδύναμη, οι ΗΠΑ και τρεις οικονομικές υπερδυνάμεις, οι ΗΠΑ, η Ιαπωνία και η ΕΕ που αγωνίζονται για να εξασφαλίσουν την οικονομική κυριαρχία. Σε αυτό το πλαίσιο οι προσπάθειες των κρατών επικεντρώνονται ολοένα και περισσότερο σε αυτό που ο Halford Macinder ονόμασε “αγώνα για τη σχετική αποδοτικότητα” . Βεβαίως κατά μία άλλη άποψη οι υπερδυνάμεις που ανταγωνίζονται για την κυριαρχία δεν εντοπίζονται στους χώρους των εθνών-κρατών αλλά στους χώρους των μονοπωλιακών επιχειρήσεων.
Ο Τόμας Φρίντμαν πανηγυρίζει την επικράτηση της οικονομίας και υποστηρίζει ότι το διπολικό σύστημα του Ψυχρού Πολέμου, που κυριάρχησε από το 1945 ως το 1989 έχει αντικατασταθεί σήμερα από την παγκοσμιοποίηση. Ομως ο ίδιος δεν μπορεί να αντιληφθεί ότι η ίδια διαδικασία επιβάλλει την ισχύ δύο αντιφατικών δυναμικών στον κόσμο: την συγχώνευση και την διάσπαση. Ενώ πολλά κράτη επιδιώκουν τη συγχώνευση με άλλους επιζητώντας την "ισχύ εν τη ενώσει", αρκετές πολυεθνικές κοινότητες πέφτουν θύματα της διάσπασης. Ετσι η επιθυμία για επιστροφή στο τοπικό αποτελεί συχνά μια αντίδραση απέναντι στην παγκοσμιοποίηση.




Οι νόμοι της αγοράς
Πρώτος ζωικός νόμος
είναι η αυτοσυντήρηση, η ζωή.
Εσείς σπέρνετε κώνειο
και ισχυρίζεστε ότι θα
φυτρώσουν στάχυα
Νικολό Μακιαβέλι
Σύμφωνα με τη κλασική θεωρία συγκριτικού κόστους, κυρίως στα πλαίσια του υποδείγματος Heckscher-Ohlin και Samuelson, υπάρχει ένα παγκόσμιο σύστημα ενσωμάτωσης των οικονομιών, ένα σύστημα καταμερισμού εργασίας μεταξύ των περισσότερο και λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών, δηλαδή χωρών που παράγουν υψηλού κόστους βιομηχανικά αγαθά και χωρών που η κοινωνία τους είναι προσανατολισμένη στην παραγωγή πρώτων υλών και όπου οι φυσικοί πόροι προσφέρονται, στην ανάπτυξη εκείνων των κλάδων της οικονομίας που απαιτούν μεγαλύτερη ένταση εργασίας από ότι κεφαλαίου. Ετσι σε συνθήκες ελεύθερου εμπορίου και πάνω στην αρχή του συγκριτικού πλεονεκτήματος, οι λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες οδηγούνται σε εξειδίκευση στη παραγωγή προιόντων ή υπηρεσιών που έχουν χαμηλότερο σχετικό κόστος και –κατά συνέπεια- απόλυτο πλεονέκτημα στην εμπορία τους, απέναντι των υπολοίπων χωρών. Βέβαια, κατά μία άλλη άποψη, οι λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες εξαναγκάζονται στην παραγωγή προιόντων χαμηλής τεχνολογικής εξειδίκευσης και αυτός ακριβός είναι ο λόγος της οικονομικής τους καθυστέρησης.
Τέσσερεις είναι οι αιτίες για τις οποίες το συγκριτικό πλεονέκτημα δεν παίζει σχεδόν καθόλου ρόλο
Πρώτον: το καθεστώς της ελεύθερης αγοράς έχει αποδομηθεί προ πολλού. Αν και οι απόψεις που εκφράζονται στον τρίτο τόμο του οικονομικού πανεπιστημίου Λομονόσοφ της Μόσχας, ότι δηλαδή η διαδικασία συγκέντρωσης των επιχειρήσεων έχει ολοκληρωθεί, και έχουμε περάσει στη φάση του κρατικο-μονοπωλιακού καπιταλισμού, δεν επιβεβαιώνονται πλήρως (καθώς η διαδικασία συγκέντρωσης συνεχίζεται μέχρι σήμερα με αυξανόμενη ένταση) είναι βέβαιο ότι βρισκόμαστε σε μία περίοδο εντάσεως των συγκεντρώσεων και οι τιμές καθορίζονται αυθαίρετα από τις μονοπωλιακές επιχειρήσεις ενώ οι υπόλοιπες επιχειρήσεις αναγκαστικά ακολουθούν. Σε αυτό το νέο περιβάλλον το κράτος δεν αποτελεί εμπόδιο αλλά βρίσκεται εκεί για να υποβοηθά τη διείσδυση του διεθνούς κεφαλαίου..
Δεύτερον, μέσα σε αυτό το νέο ανταγωνιστικό περιβάλλον ο τιμολογιακός ανταγωνισμός έχει παρακμάσει και το πιο σημαντικό πεδίο όπου παίζεται το παιχνίδι του ανταγωνισμού βρίσκεται στον επιμερισμό της αγοράς. Ο επιμερισμός της αγοράς ως η νέα κεντρική στρατηγική μάρκετινγκ των επιχειρήσεων έχει επιπτώσεις και στο Φορντικό μοντέλο μαζικής παραγωγής.
Τρίτον, ο σχηματισμός υπερεθνικών οργανισμών εκ μέρους των περισσότερο αναπτυγμένων χωρών με προστατευτικό χαρακτήρα για την εσωτερική αγορά και οι αντίστοιχες προστατευτικές πολιτικές που χρησιμοποιούν χώρες που αποτελούν σημαντικά κομμάτια της παγκόσμιας αγοράς, αποτελούν τροχοπέδη στην δημιουργία μιας πραγματικά ελεύθερης αγοράς. Η ανέγερση προστατευτικών συνόρων που δεν μπορούν να περνούν τα εμπορεύματα που παράγονται σε τρίτες χώρες καθόλου, ή πάντως χωρίς δασμούς που να εκμηδενίζουν το πλεονέκτημα του χαμηλότερου κόστους των εμπορευμάτων αυτών στην τελική τους τιμή στις ευρωπαϊκές αγορές.
Τέταρτον, ο πολύ σημαντικός ρόλος της εξειδίκευσης και άρα αυξανουσών επιδόσεων που προκύπτει από οικονομίες κλίμακος και εξωτερικές οικονομίες.
Κύριο χαρακτηριστικό του σημερινού κρατικομονοπωλιακού καπιταλισμού είναι η στροφή των επενδύσεων από τον χώρο της πραγματικής οικονομίας στον χώρο της εικονικής οικονομίας, Η μικρή παραγωγικότητα των παραγωγικών επενδύσεων και η συνεχιζόμενη αύξηση της εντάσεως των συγχωνεύσεων ανάγουν το χρηματιστηριακό παιχνίδι σε επωφελέστερο μέσο κερδοσκοπίας μετατρέποντας τη σύγχρονη κοινωνία σε μια casino society. Ο Βεργόπουλος θεωρεί κυριότερο πρόβλημα της σύγχρονης οικονομίας την εστίαση στην εικονική οικονομία και όχι στους πραγματικά παραγωγικούς χώρους, με την έννοια ότι στο χρηματιστήριο το κεφάλαιο παράγει καθαρά κεφάλαιο χωρίς να παρεμβάλεται η πραγματική παραγωγή. Στο επίπεδο της πραγματικής παραγωγής έχουμε μια υποβάθμιση της σημασίας της εργασίας. Στους γνωστείς τρεις παραγωγικούς συντελεστές (γη-εργασία-κεφάλαιο) προστίθεται και ένας τέταρτος, η τεχνολογία. Η Θεωρία, που διατυπώθηκε πρόσφατα στο πλαίσιο της νεοκλασικής θεωρίας (P. Romer, G. M. Grossman, E. Helpman, R. Solow κ.ά.) και θεωρεί την τεχνολογία ως ενδογενή παράγοντα, αλλά στο πλαίσιο της εθνικής οικονομίας και κάτω από συνθήκες ελευθερίας της γνώσης και εύκολης πρόσβασης (πράγμα που ισχύει μόνο στις οικονομίες του τύπου των ΗΠΑ, της Ευρωπαϊκής Ενωσης και της Ιαπωνίας) νομίζουμε ότι είναι σε σωστή βάση. Είναι αδύνατον να θεωρήσουμε ενδογενή παράγοντα την τεχνολογία στις αναπτυσσόμενες χώρες και τα πλεονεκτήματα που φαίνεται να έχουν αποκτήσει ορισμένες χώρες φαίνονται αξεπέραστα.
Ο θαυμαστός καινούργιος κόσμος
Απογυμνώσανε την πραγματικότητα από την αξία της, την έννοια της αλήθειας,
σφυρηλατώντας έναν ιδανικό κόσμο με ψεύτικα λόγια. Ο κόσμος της αλήθειας και ο κόσμος της επιφάνειας.
Εγώ τους ονομάζω
ο κόσμος της ψευτιάς και η πραγματικότητα.
Νίτσε
Ο Αμερικανός ιστορικός της οικονομίας Ανγκους Μάντισον υπολόγισε ότι το 1700 περίπου όλες οι περιοχές του πλανήτη είχαν το ίδιο κατά κεφαλήν εισόδημα. Οι διαφορές στο εισόδημα μεταξύ της τότε βρετανικής αποικίας Βόρειας Αμερικής, της Κίνας και της Ινδίας ήταν απειροελάχιστες. Μόνο η Ευρώπη προπορευόταν ελαφρά με ένα ποσοστό +20% από τον υπόλοιπο κόσμο. Από το 1700 μέχρι το 1800 τα πράγματα άλλαξαν -αν και με αργούς ρυθμούς-. Το 1820 η Ευρώπη και οι Ηνωμένες Πολιτείες απέκτησαν το διπλάσιο κατά κεφαλήν εισόδημα από την Κίνα, την Ιαπωνία ή τη Ρωσία, οι οποίες δεν σημείωσαν σχεδόν καμμία πρόοδο. Το πρώτο μεγάλο άλμα έγινε τον προηγούμενο αιώνα: Το κατά κεφαλήν εισόδημα στην Ευρώπη τριπλασιάστηκε, ενώ στις ΗΠΑ τετραπλασιάστηκε. Κινητήριες δυνάμεις η τεχνολογική πρόοδος, ο νέος καταμερισμός της εργασίας και η διεθνοποίηση στη διακίνηση κεφαλαίων και αγαθών. Ωστόσο, αν και οι ρυθμοί ανάπτυξης του 19ου αιώνα ήταν εντυπωσιακοί δεν συγκρίνονται με αυτούς του 20ού αιώνα, και ακόμη περισσότερο του δεύτερου μισού του. Ποια ήταν όμως τα αποτελέσματα αυτής της προόδου ;
Στη τελευταία έκδοση των Ηνωμένων Εθνών, "Human Development Report 1998", την οποία επεξεργάστηκε η επιστημονική ομάδα του Αναπτυξιακού Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών (UNDP) ήρθε να επιβεβαιώσει αυτό που γνώριζαν όλοι. Οτι δηλαδή στο νέο περιβάλλον της “παγκοσμιοποίησης” οι ανισότητες αντί να μειώνονται αυξάνονται. Ετσι, αν και από τις αρχές της δεκαετίας του ’50 μέχρι σήμερα δημιουργούνται συνεχώς αναπτυξιακές θεωρίες, έχουν προταθεί και εφαρμοστεί προγράμματα αναπτυξιακής βοήθειας, έχουν διατυπωθεί σοφές υποδείξεις από εξαιρετικές ομάδες και λαμπρούς εμπειρογνώμονες, έχουν συνταχθεί καταπληκτικές επίσημες εκθέσεις και έχουν δημοσιευθεί χιλιάδες βιβλία, άρθρα και ομιλίες σε περιοδικά, σήμερα:
Το 20% του πληθυσμού της Γης στα ευπορότερα κράτη καταναλώνει το 86% του συνολικού αποθέματος αγαθών, ενώ το 20% του πληθυσμού των φτωχότερων κρατών καταναλώνει μόνο το 1,3%. Το παραπάνω 20% του πληθυσμού των ευπορότερων κρατών καταναλώνει το 45% της παραγωγής ιχθύων και κρέατος, το 58% της ενέργειας και το 84% της παγκόσμιας παραγωγής τυπογραφικού χαρτιού. Επιπλέον, κατέχει το 74% των τηλεφωνικών συνδέσεων και το 87% των αυτοκινήτων. Το πλουσιότερο 20% ευθύνεται για το 53% της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, ενώ το φτωχότερο 20% μόνο για το 3%. Τέλος σύμφωνα με τον Αμερικάνο αναλυτή Τόνι Κόρντεσμαν το 20% του παγκόσμιου πληθυσμού ελέγχει το 86% της παγκόσμιας παραγωγής. Φαίνεται λοιπόν ότι η κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού οι ανοιχτές αγορές, η ανεξέλεγκτη δράση του χρηματιστικού κεφαλαίου και η παντοδυναμία των πολυεθνικών εταιρειών, όλα αυτά που χαρακτηρίζουν κατά γενική ομολογία αυτό που αποκαλούμε παγκοσμιοποίηση, έχουν διαμορφώσει έναν νέο κόσμο, πιο δυναμικό, πιο παραγωγικό, πιο αλληλεξαρτώμενο, αλλά προπαντός πιο άνισο, άδικο και καταπιεστικό. Και μόνο το γεγονός ότι οι τρεις πλουσιότεροι άνθρωποι του κόσμου (ο Μπιλ Γκέιτς, ο Γουόρεν Μπάρετ και ο Πολ Αλεν) έχουν περιουσία 156 δισ. δολαρίων, μεγαλύτερη του ΑΕΠ 43 αναπτυσσόμενων χωρών με πληθυσμό που αγγίζει το 1 δισ. άτομα, είναι αποκαλυπτικό για τις εφιαλτικές και τερατώδεις ανισότητες στις οποίες ώθησαν τον κόσμο οι περίφημοι νόμοι της αγοράς.
Η άνιση κατανομή των αγαθών πάνω στη Γη δεν είναι καινούργιο φαινόμενο. Η διαίρεση ανάμεσα στους πλούσιους και στους φτωχούς, κατά τη Ρουσωική αντίληψη, ξεκίνησε όταν κάποιος περιέφραξε ένα κομμάτι γης και είπε: “είναι δικό μου” και βρέθηκε κάποιος ηλίθιος που τον πίστεψε. Η τρομακτική ανάπτυξη της τεχνολογίας όμως μαζί με την παγκοσμιοποίηση των αγορών απελευθέρωσαν τις τυφλές δυνάμεις του ανταγωνισμού, που διευρύνουν τις ανισότητες σε εκρηκτικά επίπεδα. Σύμφωνα με την έκθεση του ΟΗΕ, το 1960 τα εισοδήματα των πλουσίων ήταν 30 φορές περισσότερα από εκείνα των φτωχών. Σήμερα το 20% των πλουσιότερων χωρών κερδίζει 74 φορές περισσότερα από το 20% των φτωχότερων. Δηλαδή μέσα σε λιγότερο από 40 χρόνια η ανισότητα διπλασιάστηκε! Και ενώ οι λαοί λιμοκτονούν, το ΔΝΤ θεωρεί πως έχει "επιλύσει" τα οικονομικά προβλήματα με νομισματικές, περιοριστικές πολιτικές! Τα κεφάλαια όμως αντί να επενδύονται σε παραγωγικές επενδύσεις μεταφέρονται από το ένα χρηματιστήριο στο άλλο για να επωφεληθούν από τις ευκαιρίες αγοράς μετοχών και συναλλάγματος.


Εθνος-κράτος Vs Παγκοσμιοποίηση = Χ
Ο Μαρξ διέγνωσε, μελετώντας τη μετάβαση από τον Φεουδαλισμό στον καπιταλισμό, ότι έρχεται ένα σημείο όπου οι παραγωγικές δυνάμεις (τεχνολογία και αγορά, στη έχουν αναπτυχθεί πέρα από τα όρια αντοχής των σχέσεων παραγωγής (όπως αυτές έχουν εκφραστεί και σταθεροποιηθεί μέχρι τότε στους ισχύοντες θεσμούς). Σε τέτοιες ιστορικές στιγμές, επέρχονται ριζικές αλλαγές, που επιτρέπουν την καθιέρωση μιας νέας ισορροπίας ανάμεσα στις παραγωγικές δυνάμεις και τις σχέσεις παραγωγής. Βρισκόμαστε άραγε στο μέσο μιας τέτοιας διαδικασίας όπου ένα από τα διακυβεύματα είναι τό ίδιο το κράτος;
Το 1576 o Zan Boden “εφηύρε” το εθνος-κράτος. Τη τελική διαμόρφωση αυτής της “κατασκευής” ανέλαβαν ο Γαλλικός διαφωτισμός και ο Γερμανικός ρομαντισμός. Για περισσότερο από τεσσερεις αιώνες οι εθνικές κυβερνήσεις διαμέσω του Λόγου (Discource) “οικοδόμησαν” την έννοια του έθνους-κράτους πάνω σε μία υποτιθέμενη φυλετική ενότητα με ιστορική συνέχεια και ένδοξο παρελθόν. Αποτέλεσμα της ενσωμάτωσης είναι μέχρι και σήμερα, το έθνος-κράτος να θεωρείται αυτονόητο και να αποτελεί κομμάτι των συλλογικών αναπαραστάσεων των Ευρωπαικών κοινωνιών. Στον υπόλοιπο κόσμο, ειδικά στις μουσουλμανικές κοινωνίες αλλά και εκείνες της Αφρικής, η έννοια αυτή δεν έχει την ίδια ή καθόλου σημασία. Με εξαίρεση ορισμένες μουσουλμανικές χώρες, όπως η Κεμαλική Τουρκία, που προσπάθησαν να προσεταιριστούν το δυτικό μοντέλο, στις υπόλοιπες μουσουλμανικές χώρες εκείνο που έχει προεξάχουσα σημασία δεν είναι το κράτος αλλά η πίστη στον Θεό. Οπως έδειξε ο Enduard Said η εικόνα που έχει η δύση για τις ισλαμικές κοινωνίες είναι αποσπασματική και λαθεμένη. Ο φονταμενταλισμός δεν είναι αντίδραση ενάντια στη παγκοσμιοποίηση αλλά αντίδραση απέναντι σε κάθε τι δυτικό, μεταξύ των οποίων και το έθνος-κράτος.
Ο ισλαμισμός και ο ινδουισμός, σε αντίθεση με τον χριστιανισμό και τον βουδισμό, έχουν κοσμικές προεκτάσεις. Στην Ινδία, για παράδειγμα, η παγκοσμιοποίηση δεν θα συνοδευτεί, σε καμμία περίπτωση, από μία αστικού τύπου δημοκρατία. Αλλά και στην Αφρική, η διαμόρφωση των κρατών και των συνόρων δεν οφείλεται σε ενδογενείς παράγοντες αλλά στο μοίρασμα της ηπείρου από τους αποικιοκράτες. Οπως έδειξε ο Χουλιαράς, τα κράτη στην Αφρική δεν χρειάζονται τη διαμεσολάβηση της παγκοσμιοποίησης για να καταρρεύσουν. Ως εκ τούτου, καθώς τα κράτη δεν έχουν οικοδομηθεί βάση του δόγματος μία χώρα, ένα έθνος μια θρησκεία θεωρούμε ότι ο ορισμός του κράτους που δίνει ο Max Weber: η οργάνωση που διαθέτει το μονοπώλιο της χρήσης νομιμοποιημένης βίας σε μια περιοχή είναι ο πλέον αντιπροσωπευτικός.
O Heibroner ορίζει τη διαπάλη μεταξύ κράτους και αγοράς: οι δυνάμεις της αγοράς με τη μορφή του εμπορίου, του χρήματος και των ξένων επενδύσεων, έχουν την τάση να υπερβάινουν τα εθνικά σύνορα, να ξεφεύγουν από κάθε έλεγχο και να ενσωματώνουν κοινωνίες, η τάση του κράτους είναι να περιορίζει, να προσανατολίζει, αλλά και να αναγκάζει τις οικονομικές δραστηριότητες να υπηρετούν τα συμφέροντα του κράτους και των ισχυρών ομάδων της κοινωνίας. Η λογική της αγοράς είναι να κατανέμει τους διαθέσιμους παραγωγικούς πόρους σε εκείνες τις οικονομικές δραστηριότητες που είνα περισσότερο παραγωγικές και κερδοφόρες. Αντιθέτως, η λογική του κράτους είναι να συλαμβάνει και να ελέγχει τις διαδικασίες οικονομικής μεγένθυνσης και συσσώρευσης κεφαλαίου. Ο όρος “Παγκοσμιοποίηση” δεν είναι ταυτόσημος του όρου “Διεθνοποίηση”. Είναι ένας όρος που αρνείται και παρακάμπτει το έθνος, σαν τον μόνο συγκεκριμένο χώρο άσκησης της δημοκρατίας, αντί να το υπερβαίνει ενσωματώνοντάς το, όπως κάνει η διεθνοποίηση. Ποια θα είναι λοιπόν η πολιτική οικονομία του 21ου αιώνα. Πως θα διαμορφωθούν οι ισορροπίες στο μανιχαιμιστικό δίδυμο κράτου-οικονομίας.
Στο επίπεδο του Λόγου, η αγορά φαίνεται να υπερισχύει του κράτους. Ο Λόγος όμως αυτός δεν είναι ένας Λόγος αδέσμευτος αλλά ένας Λόγος “στρατευμένος” στην υπηρεσία της παγκοσμιοποίησης.
Δυο δεκαετίες πριν, κανείς δεν φανταζόταν ότι η αναφορά των Μαρξ-Ενγκελς στο επαναστατικό έργο της μπουρζουαζίας θα γινόταν σήμερα η σημαία όχι μόνο των διεθνιστών κομμουνιστών, αλλά και των απανταχού νεοφιλελευθέρων. Η μπουρζουαζία -αναφέρουν στο κομμουνιστικό μανιφέστο- εκμεταλλευόμενη τη παγκόσμια αγορά, οδήγησε την παραγωγή και τη κατανάλωση στον κοσμοπολιτισμό. Προς μεγάλη απογοήτευση των αντιδραστικών, τράβηξε το χαλί κάτω από τα πόδια της εθνικής υπόστασης της βιομηχανίας. Οι παλιές παραδοσιακές βιομηχανίες έχουν εξοντωθεί και εξακολουθούν να εξοντώνονται καθημερινά. Πιέζονται ασφυκτικά από τις νέες βιομηχανίες, η ύπαρξη των οποίων εγείρει ένα ερώτημα που έχει να κάνει με την ίδια την υπόσταση των πολιτισμένων κρατών (… ) Τη θέση των παλιών φαινομένων αυτάρκειας και ολιγάρκειας σε τοπικό και εθνικό επίπεδο παίρνει μια κινητικότητα προς όλες τις κατευθύνσεις, μια πολύπλευρη αλληλεξάρτηση των εθνών. Τόσο όσον αφορά την υλική και την πνευματική παραγωγή. Τα πνευματικά επιτεύγματα των μεμονομένων εθνών διεθνοποιούνται. Η εθνική απομόνωση και περιχαράκωση γίνονται όλο και περισσότερο αδύνατες και μέσα από τις πολλές εθνικές και τοπικές λογοτεχνίες διαμορφώνεται μια παγκόσμια λογοτεχνία. Οσο κι αν φαίνεται παράδοξο, οι νεοφιλελεύθεροι οικονομολόγοι και φανατικοί θιασώτες της ελεύθερης αγοράς φαίνεται να συμφωνούν με τους Μαρξ-Ενγκελς σε αυτό το σημείο. Ο Φουκουγιάμα σε συνέντευξη του στο ΒΗΜΑ θεωρεί ότι η παγκοσμιοποίηση και το καθεστώς της ελεύθερης οικονομίας σε συνδυασμό με την αστική δημοκρατία είναι μονόδρομος και ότι το μεγαλύτερο εμπόδιο στην ολοκλήρωση της αγοράς είναι το έθνος-κράτος. Μάλιστα, σχεδόν αντιγράφοντας τον Τρότσκι, υποστηρίζει ότι τα συνδικάτα πρέπει να οργανωθούν σε διεθνές επίπεδο αγνοώντας τις αντιδράσεις ορισμένων εθνικιστικών στοιχείων, γιατί μόνο έτσι θα μπορέσουν να αντισταθούν στη διεθνή ηγεμονία του κεφαλαίου!!!. Οι Αντρέι Σλάιφερ και Ρόμπερτ Βίσνι των Πανεπιστημίων Χάρβαρντ και Σικάγο, υποστηρίζουν ότι σε πολλές χώρες ο δημόσιος τομέας τοποθετεί τεράστια εμπόδια στη λειτουργία της οικονομικής ζωής. Το κράτος λοιπόν και ειδικά το κράτος του προνοιακού καπιταλισμού, γίνεται ο κύριος στόχος των νεοφιλελευθεριστών. Παρόμοιες απόψεις υιοθετούν και οι διεθνιστές μαρξιστές εκλαμβάνουν θεωρώντας ότι ο καπιταλισμός πρέπει να ολοκληρώσει το κοινωνικό του έργο.
Αντίθετα, οι κρατιστές Μαρξιστές υποστηρίζουν ότι η διαδικασία της παγκοσμιοποίησης είναι μεν ένα σημαντικό φαινόμενο αλλά όχι τόσο ώστε να καταλύει την έννοια του κράτους. Θεωρούν ότι το κράτος θα παίξει σημαντικό ρόλο και στο μέλλον. Ο Βεργόπουλος υποστηρίζει ότι η υπέρβαση του κράτους είναι μύθευμα, καθώς όχι μόνο οι εγχώριοι παραγωγοί στηρίζονται στην εγχώρια αγορά, όχι μόνο υπάρχει τάση για αύξηση του παρεμβατικού κράτους με αύξηση των δημοσίων δαπανών και του δημοσίου χρέους, αλλά και η τάση για αύξηση του εσωτερικού εμπορίου στα πλαίσια των μεγάλων σχηματισμών κρατών συνεχίζεται. Και πραγματικά παρακολουθώντας την αύξηση των κρατικών δαπανών διαπιστώνει κανείς ότι δεν βρισκόμαστε τελικά μπροστά στο φάσμα εξαφάνισης του εθνικού-κράτους. Αντίθετα μια σειρά κρατικών και διακρατικών πολιτικών μπορούν να ελέγξουν το παιχνίδι του ανταγωνισμού εμποδίζοντας τις μονοπωλιακές επιχειρήσεις να ελέγξουν ολοκληρωτικά της αγορά. Ετσι το κράτος, από εχθρός της κοινωνίας, με την έννοια ότι ανηπαρήγαγε την κοινωνική ανισότητα, μετατρέπεται σε προμάχο.
Μια τρίτη ομάδα εκτιμά ότι το κράτος θα διατηρήσει έναν ρυθμιστικό ρόλο, ενώ τον επιτελικό ρόλο θα έχουν οι διεθνείς συσσωματώσεις. Σε ένα άρθρο του ο Γ. Κατηφόρης γράφει: Ακούγεται συχνά η άποψη ότι η παγκοσμιοποίηση ισοδυναμεί με κατάργηση του παρεμβατικού ρόλου του κράτους στην οικονομία. Αυτό είναι σωστό μόνον κατά ένα μέρος και ισχύει μόνο για το εθνικό κράτος. Η έκταση του κρατικού παρεμβατισμού στις σημερινές συνθήκες περιορίζεται πράγματι, χωρίς να καταργείται, ενώ μετατίθεται η πηγή των παρεμβατικών μέτρων. Στη θέση των εθνικών κρατών διαμορφώνονται διακρατικοί ή πολυεθνικοί οργανισμοί που αναλαμβάνουν τη θέσπιση και την εποπτεία ενός ελάχιστου αναγκαίου -για τη λειτουργία του παγκοσμιοποιημένου τμήματος της οικονομίας- ρυθμιστικού πλαισίου. Η υπέρβαση του κράτους και του έθνους δεν σημαίνει αχρήστευση του κράτους ως μηχανισμό εξουσίας και ως υποκειμένου διεθνών σχέσεων. Αποψιλωμένο από το πολιτικό και το πολιτισμικό στοιχείο του έθνους, το κράτος διατηρείται ως διοικητικός μηχανισμός τοπικής διαχείρισης, ως εγγυητής ενός οργανωτικού και θεσμικού πλαισίου, απαραίτητου για τη λειτουργία της οικονομίας και ως μηχανισμός, απαραίτητος για την επιβολή μιας κεντρικής διαχείρισης του κόσμου και μιας παγκόσμιας τάξης, ενώ οι δημοσιονομικές λειτουργίες του, οι κρατικές προμήθειες και εργολαβίες, το καθιστούν σημαντικό δίαυλο χρηματοδότησης της παγκόσμιας οικονομίας.
Πάντως, η μεταφορά αρμοδιοτήτων σε υπερεθνικές περιφερειακές οργανώσεις αναμένεται να επιφέρει ορισμένες μεταβολές στη φύση όχι μόνο της οικονομικής ζωής αλλά και του πολιτεύματος. Η Ευρωπαική Επιτροπή για παράδειγμα, ένα μη εκλεγμένο σώμα με αποφασιστικές αρμοδιότητες, αναιρεί την έννοια της αστικής δημοκρατίας στις χώρες μέλη δημιουργώντας την εξής παραδοξότητα: αστικό κράτος χωρίς αστική δημοκρατία". Επίσης, οι περιφερειακές διακρατικές συσσωματώσεις μετατρέπουν τον “εθνικά κυρίαρχο λαό” σε εθνική μεινότητα μέσα στη ίδια του τη χώρα.
Στο διεθνές συνέδριο για τη μνήμη του Πουλαντζά ο Λεο Πάνιτς έκανε μια ενδιαφέρουσα τοποθέτηση. Σύμφωνα με αυτόν, παγκοσμιοποίηση είναι η χρηματοοικονομική κερδοσκοπία, ο εξαγωγικός ανταγωνισμός και η συσσώρευση κεφαλαίου σε παγκόσμια κλίμακα, υπό την αιγίδα του αμερικανικού ιμπεριαλισμού εξοπλισμένες με τη νεοφιλελεύθερη ιδεολογία. Στόχος "η απελευθέρωση των αγορών από το κράτος". Στις ΗΠΑ, όπου θεωρείται ότι το κράτος δεν καθοδηγεί την αγορά, το υπουργείο Οικονομικών (U.S. Treasury) παίζει τον κύριο ρόλο. Οι διεθνείς τράπεζες δεν θα είχαν καταφέρει να πετύχουν πολλά αν δεν είχαν "ωθηθεί από το υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ" δήλωνε 10 μήνες πριν ένας διευθυντής παγκοσμίων αγορών μιας αμερικανικής τράπεζας. Αν κατ' αυτόν αυτή ήταν η "αρνητική πλευρά" της κρατικής παρέμβασης, η "θετική πλευρά" ήταν το γεγονός ότι "η Νότια Κορέα σήμερα ανήκει στο υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ και αυτό τη διαχειρίζεται και τη λειτουργεί". Αρα, αντί για εξάλειψη του κράτους, μπορούμε να μιλάμε για "μεταβολή στην ιεραρχία των κρατικών μηχανισμών": το υπουργείο Οικονομικών αναβαθμίζει τη θέση του σε σχέση με το υπουργείο Εξωτερικών και το Πεντάγωνο.




Εντός ….εκτός …..και επί τα αυτά
Η ανυπακοή,
γι αυτούς που έχουν σπουδάσει ιστορία
είναι η σπουδαιότερη αρετή
γιατί μέσα από την ανυπακοή και την εξέγερση
γεννήθηκε η πρόοδος
Oscar Wilde
Η συμφωνία της GATT (Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου) το 1948, στη βάση του συγκριτικού πλεονεκτήματος, φιλοδοξούσε να θέσει ένα γενικό πλαίσιο μέσα στο οποίο θα έπρεπε να διεξάγεται το διεθνές εμπόριο. Μετά από αλεπάλληλες παραβιάσεις και διαπραγματεύσεις επί διαπραγματεύσεων το 1994 δημιουργήθηκε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου που θεωρείται η θεσμική συνέχεια της GATT. Στην ουσία του ο ΠΟΕ δεν είναι μια γενική συμφωνία αλλά ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο διεξάγεται το αλισβερίσι μεταξύ των τριών μεγαθηρίων της παγκόσμιας οικονομίας (με βάση το ότι το 85% των επενδυτικών ροών κατευθύνεται σε αυτό το τρίγωνο). Οι ΗΠΑ, ΕΕ και Ιαπωνία, συγκρούονται σε ένα αμφιβόλου κατάληξης οικονομικό πόλεμο και η παγκοσμιοποίηση ουσιαστικά φαίνεται να περιορίζεται σε τρεις πόλους που έχουν την τάση να “απορροφούν” τις γύρω χώρες και να συνδέονται μαζί τους είτε με προτιμησιακές συμφωνίες είτε με άλλες διακρατικές “πράξεις”. Ετσι η ΕΕ φαίνεται να αποκτάει δορυφόρους τα πρώης ανατολικά κράτη και τα Βαλκανικά, η NAFTA τείνει να εντάξει διαδοχικά όλες τις χώρες της νοτίου Αμερικής και να απορροφήσει το MERCOSUR και στην ευρύτερη περιοχή της Ασίας εγκαθίσταται μια ζώνη ελεύθερων συναλλαγών μεταξύ Ιαπωνίας, των οικονομιών της Νοτιοανατολικής Ασίας και την Ινδία. Αυτό δεν σημαίνει ότι έχουμε μια παγιωμένη κατάσταση. Τα παζάρια στους κόλπους της ΠΟΕ αλλάζουν συνεχώς τις ισορροπίες και αυτή τη στιγμή έχουν διαμορφωθεί τρία μεγάλα στρατόπεδα συμφερόντων, εξ ου και η μεγάλη δυστοκία στη λήψη συγκεκριμένων αποφάσεων:
* Της ΕΕ, της Ιαπωνίας, της Κορέας, της Κεντρικής Αμερικής και άλλων που υποστηρίζουν ότι η παγκοσμιοποίηση και η φιλελευθεροποίηση δεν πρέπει να υλοποιούνται μόνο μέσω περαιτέρω ανοίγματος των αγορών αλλά και με την υιοθέτηση αρχών και κανόνων. Οι υποστηρικτές της θέσης αυτής αποκαλούνται και «υπέρμαχοι περιεκτικού γύρου» επειδή ζητούν να γίνει διαπραγμάτευση και για τα θέματα εμπόριο-ανταγωνισμός, εμπόριο-περιβάλλον, εμπόριο- εργασιακά πρότυπα.
* Της Αυστραλίας, της Βραζιλίας, της Αργεντινής και της Ουρουγουάης, οι οποίες υποστηρίζουν ότι αφού η ΕΕ θέλει να συζητηθούν και άλλα θέματα τότε να ανοίξει διάλογος για τη γεωργία και πέραν των συμφωνηθέντων.
* Των ΗΠΑ, οι οποίες συμφωνούν με τις θέσεις περί γεωργίας των ανωτέρω χωρών αλλά προωθούν την τομεακή προσέγγιση και παράλληλα θέλουν τη λήψη αμέσων (!) αποφάσεων για ορισμένα θέματα (επιβολή δασμών στο ηλεκτρονικό εμπόριο, μείωση βιομηχανικών δασμών) χωρίς διαπραγμάτευση (!) στο πλαίσιο του ΠΟΕ.
Οι δύο τελευταίοι γύροι διαπραγματεύσεων έκαναν φανερό ότι απαιτείται σκληρό πολιτικό παζάρι προκειμένου να αρθούν, αν ποτέ αρθούν, εμπόδια αναγόμενα σε μηχανισμούς κρατικού ή περιφερειακού προστατευτισμού. Η Ευρώπη είναι αποφασισμένη να “πουλήσει ακριβά το τομάρι της”. Εκείνο που διακυβευόταν στο Σηάτλ και στο Νταβός δεν ήταν τόσο η απελευθέρωση του εμπορίου αλλά η κατάληξη του “πόλεμου” του βοδινού και των γεννετικά μεταλλαγμένων τροφών μεταξύ Ευρώπης και Αμερικής, στα παρασκήνια του οποίου κρύβονται οι μονοπωλιακές επιχειρήσεις..
Στα πλαίσια του δόγματος There Is No Alternative, οι εθελοντικές μη κυβερνητικές οργανώσεις και οι ευαίσθητες ομάδες πληθυσμών που θίγονται από τη παγκοσμιοποίηση, δεν έχουν θέση στις σκληρές διαπραγματεύσεις μεταξύ Ευρώπης, Αμερικής και Ιαπωνίας που διεξάγονται στα πλαίσια του ΠΟΕ, ενώ οι “τριτοκοσμικές” χώρες με δόλωμα μια δυο προτιμησιακές συμφωνίες εξαναγκάζονται να μετατραπούν σε ουρά του ενός ή του άλλου εταίρου. Φυσιολογική συνέπεια του Φοβάμαι-όλα-αυτά-που-θα-γίνουν-για-μένα-χωρίς-εμένα ήταν η αντίδραση 120 διαφορετικών οργανώσεων που προκάλεσε ένα μπάχαλο άνευ προηγουμένου και μετέτρεψε τη πολυδιαφημισμένη σύνοδο του Σηάτλ σε φιάσκο. Το φιάσκο του Σηάτλ ακολούθησε το Νταβός (με την παρουσία της Κίνας). Η ισχυρή στρατιωτική δύναμη που χρησιμοποιήθηκε για να περιφρουρήσει την σύνοδο και οι ακραίες νεοφιλελεύθερες θέσεις που διατυπώθηκαν από τον μετα-σοσιαλιστή Τόνυ Μπλερ είναι άραγε ο προάγγελος των της “νέας τάξης”; . Η There-Is-No-Alternative παγκοσμιοποίηση θα εφαρμοστεί ετσιθελικά από ανίερες συμμαχίες νεοφιλελευθέρων και “νεοσοσιαλιστών” με την υποστήριξη βαρέων όπλων και αρμάτων ; Αυτοι είναι άραγε οι “νόμοι της αγοράς” ;
Πάντως τα γεγονότα στο Σηάτλ και λιγότερο στο Νταβός έδειξαν ότι υπάρχουν εκείνοι που αντιτίθενται στη “χιονοστιβάδα” που αποκαλείται παγκοσμιοποίηση. Ομως, οι αντιδράσεις αυτού του τύπου δεν αρκούν για να βελτιώσουν τους όρους. Οι υπό-ανάπτυξη χώρες και άλλες ομάδες πληθυσμών επιχείρησαν να αντιδράσουν με τον μόνο τρόπο που υπάρχει, οργανώνοντας την δράση τους, πραγματοποιώντας μια προκαταρκτική συνάντηση στην Μπανγκοκ από τις 12 ως τις 19 Φευρουαρίου υπό την αιγίδα του ΟΗΕ και εναποθέτωντας πολλές ελπίδες στην εκλογή του Ταυλανδού, νυν Υπουργού Εμπορίου, Σουπατσάι Παντιτσπακντι στην ηγεσία του ΠΟΕ το 2002 στη θέση του αμερικανόφιλου Μάικ Μουρ.
Ο μελλοντικός ηγέτης του ΠΟΕ εμφανίζεται ρεαλιστής. Αναγνωρίζει την πραγματικότητα και τον μικρό ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν τα τριτοκοσμικά κράτη και ταυτόχρονα εκφράζει την αγωνία του για το μέλλον. Η διαδικασία της παγκοσμιοποίησης -λέει- κινείται πολύ γρήγορα, τόσο γρήγορα ώστε πολλές χώρες στον κόσμο ίσως να μην καταφέρουν να ακολουθήσουν η να επιβιβαστούν στο τρένο (….) Δεν γνωρίζω πως τα χάσματα μεταξύ αυτών που έχουν και αυτών που δεν έχουν θα γεφυρωθούν, αλλά ο διάλογος θα πρέπει να διευρυνθεί για να επιτρέψει σε όλες τις χώρες να μοιράσουν τις ευκαιρίες για ανάπτυξη. Παρόμοιες απόψεις φαίνεται να ενστερνίζονται και οι υπόλοιποι βασικοί συντελεστές της συνόδου: "Αμφιβάλλουμε πάρα πολύ για τα ωφέλη της παγκοσμιοποίησης του εμπορίου. ο κόσμος αγγίζει ανησυχητικά επίπεδα φτώχειας", δήλωσε ο Ντεζ Πουμκάτσα, συντονιστής των επιτροπών των μη κυβερνητικών οργανώσεων στην Ταϊλάνδη.. Κύριος στόχος λοιπόν της συνάντησης είναι για τους διοργανωτές η αναζήτηση ενός δικαιότερου καταμερισμού των καρπών της παγκοσμιοποίησης. "Για μας, το εμπόριο δεν είναι αυτοσκοπός. Είναι μέσον προς την ανάπτυξη", εξηγεί ο γενικός γραμματέας της UNCTAD Βραζιλιάνος Ρούμπενς Ρικουπέρο. "Η διάσκεψή μας", συνέχισε, "είναι μια ευκαιρία αυτού που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε "διαδικασία θεραπείας" μετά το Σιάτλ, ιδιαίτερα για τις αναπτυσσόμενες χώρες".
Η σύνοδος των ΗΕ περιελάμβανε εκπρόσωπους από 55 χώρες, ακτιβιστές και περισσότερες απο 100 μη κυβερνητικές οργανώσεις και θεωρείται προθάλαμος για την σύνοδο της UNSTAD. Από τις χώρες της G7 η Γερμανία είναι η μόνη που μετέχει. Η Ιαπωνία και οι ΗΠΑ έστειλαν καθόλου εκπροσώπους ενώ Βρετανία, Γαλλία και Ιταλία εκπροσωπήθηκαν από αντιπροσωπεία του Ευρωπαικού κοινοβουλίου. Παρά την κραυγαλέα απουσία των “μεγάλων” του διεθνούς ανταγωνισμού οι φτωχές χώρες, όσο και οι μη κυβερνητικές οργανώσεις, ελπίζουν ότι φέρνοντας τις θέσεις τους σε ένα θεσμικό όργανο όπως είναι η UNCTAD, θα είναι πιο αποτελεσματικές απ' ό,τι στους δρόμους του Σιάτλ. "Ελπίζω ότι η διάσκεψή μας θα προσφέρει στους διαμαρτυρόμενους ένα δημόσιο βήμα, γιατί πιστεύω ότι είναι επικίνδυνο να περιορίζεται η διαμαρτυρία στον δρόμο", είπε χαρακτηριστικά ένας εκ των εκπροσώπων των NGO.


Καπιταλιστής είσαι και φαίνεσαι
Ολα τα ζώα είναι ίσα
αλλά μερικά ζώα
είναι πιο ίσα από τα άλλα
Τζωρτζ Οργουελ
Το 1819 ο Ricardo έγραψε ότι το ύψος της απασχόλησης σε μια οικονομία δεν έπαιζε κανένα ρόλο αρκεί να μη μειωνόταν η έγγεια πρόσοδος και τα κέρδη, από τα οποία πήγαζαν οι νέες επενδύσεις. Η εφιαλτική αυτή προοπτική σήμερα έχει φτάσει πιο κοντά από ποτέ στο να μετατραπεί σε πραγματικότητα. Παρόλο που ορισμένοι υποστηρίζουν ότι δεν μπορεί να αποδειχτεί η σύνδεση της παγκοσμιοποίησης με την ανεργία, στις αρχές της δεκαετίας του `90 έγινε φανερό σε όλες τις πλευρές που συγκροτούν τη σχέση κεφαλαίου - εργασίας, ότι οι συσχετισμοί δύναμης έχουν αλλάξει ουσιαστικά με τον αυξανόμενο ενεργητικό ρόλο της τεχνολογίας. Ως αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας είχαμε μεγένθυνση των κερδών και πραγματική ανάπτυξη με ταυτόχρονη αύξηση της ανεργίας. Για πρώτη φορά μεταπολεμικά έχουμε μια τόσο μεγάλη αποσύνδεση της οικονομικής ανάπτυξης από την απασχόληση.
Οι μελέτες του ΟΟΣΑ αναδεικνύουν μια ενδιαφέρουσα αντίφαση: Υποστηρίζουν ότι το φαινόμενο της ανεργίας εμφανίζεται εντοπισμένο σε "τεχνολογικά οπισθοδρομικούς" κλάδους, ενώ αντίθετα δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας σε τεχνολογικά δυναμικούς τομείς. Το ζήτημα είναι αν οι νέες θέσεις που δημιουργούνται στους “τεχνολογικά δυναμικούς” τομείς είναι αρκετές για να αντικαταστήσουν τις θέσεις που χάνονται, αν όχι να απορροφήσουν τις στρατιές των ανέργων. Οι περισσότεροι μελετητές του χώρου εκτιμούν ότι η τεχνολογική επανάσταση δημιουργεί σαφώς νέες θέσεις εργασίας που απαιτούν μεγαλύτερη εκπαίδευση και ειδικές δεξιότητες με τη διαφορά ότι αυτές οι θέσεις είναι πολύ λιγότερες από τις θέσεις που χάνονται λόγω της αντικατάστασης της χειρωνακτικής (και όχι μόνο) εργασίας από την τεχνολογία. Σύμφωνα με στοιχεία που παραθέτει ο Βεργόπουλος οι άνεργοι σήμερα στον κόσμο αγγίζουν το ένα δισεκατομμύριο, περίπου το ένα τρίτο του ενεργού εργατικού δυναμικού.
Ο Χανς - Πέτερ Μάρτιν και ο Χάραλντ Σούμαν κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για "την επίθεση που δέχεται η δημοκρατία και η ευμάρεια των πολιτών από τις επιπτώσεις της παγκόσμιας δικτύωσης μεταξύ οικονομίας, πολιτικής και μέσων πληροφόρησης". Το βιβλίο τους αρχίζει με την παρουσίαση μιας συνάντησης. Σε ένα πολυτελές ξενοδοχείο του Σαν Φραντσίσκο έδωσαν ραντεβού το φθινόπωρο του 1995 500 πολιτικοί, επιχειρηματίες και επιστήμονες, άνθρωποι που καθόρισαν ή καθορίζουν και σήμερα τις τύχες του κόσμου. Από τον Γκορμπατσόφ μέχρι τη Θάτσερ και από τον ιδιοκτήτη του CNN μέχρι την αφρόκρεμα των οικονομολόγων από τα πανεπιστήμια του Χάρβαρντ και της Οξφόρδης. Επί τρεις ημέρες και κεκλεισμένων των θυρών οι 500 αντάλλασσαν απόψεις και εμπειρίες, το "διά ταύτα" της συνάντησης ήταν τρομακτικό: "Στο κατώφλι του 21ου αιώνα θα επαρκεί για τις ανάγκες της παραγωγής και των υπηρεσιών στον πλανήτη Γη το ένα πέμπτο του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού. Οι υπόλοιποι -το 80%- θα πρέπει να κρατηθούν ήρεμοι με τη μέθοδο του 'tittytainment', μια έκφραση που λανσάρει ο Ζμπίγκνιεφ Μπρεζίνσκι, επί τετραετία σύμβουλος για θέματα εθνικής ασφάλειας του τότε προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών Τζίμι Κάρτερ. Tittytainment (από το entertainment - διασκέδαση και το tits - η αμερικανική αργκό λέξη για το στήθος) είναι η σύγχρονη εκδοχή για τον "άρτον και θεάματα".
Σε απάντηση των ποικίλων αντιδράσεων που δημιούργησε αυτή η συνάντηση συνέρχεται την επόμενη χρονιά η ομάδα των G7 (των επτά πλουσιοτέρων κρατών) σε επίπεδο Υπουργών Οικονομικών και Εργασίας στη Γαλλική Λιλ με θέμα την απασχόληση. Αποτέλεσμα αυτής της συνάντησης μια εντελώς γενική αναφορά στην δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, στην προστασία των ευαίσθητων ομάδων και στην καλύτερη επαγγελματική κατάρτιση του εργατικού δυναμικού. Αντίθετα εκτενείς είναι οι αναφορές στην ανάδειξη του ιδιωτικού τομέα, μείωση του κρατικού και στην ευνόηση της ελευθερίας των αγορών. Την ίδια χρονιά ακολουθεί και η συνάντηση των αρχηγών κρατών της G7 που εναποθέτει τις ελπίδες για τη καταπολέμηση της ανεργίας στον ιδιωτικό τομέα.
Μέσα σε αυτό το ταραγμένο και αβέβαιο διεθνές περιβάλλον, οι περισσότερες μελέτες αντιμετωπίζουν διαφορετικά τα αποτελέσματα του φαινομένου της παγκοσμιοποίησης στις ανεπτυγμένες και τις υπο-ανάπτυξη χώρες. Πιο συγκεκριμένα, οι αναλύσεις για τις ανεπτυγμένες κοινωνίες εστιάζουν κύρια στο φαινόμενο της ανεργίας και της πολιτισμικής επιβολής της Αμερικής. Αν και δεν μπορούμε ευκρινώς να διαχωρίσουμε το οικονομικό από το πολιτισμικό, καθώς η πολιτισμική παγκοσμιοποίηση δεν είναι από τα ειδικά ενδιαφέροντα της παρούσας μελέτης, θα εστιάσουμε στο πρόβλημα της ανεργίας και τον τρόπο που αντιμετωπίζεται στις ανεπτυγμένες κοινωνίες.
Το ανέφικτο της ομογενοποίησης του εργατικού δυναμικού των αναπτυγμένων και των αναπτυσσομένων χωρών μας εξαναγκάζει σε ξεχωριστή ανάλυση για τις συνέπειες που θα έχει η παγκοσμιοποίηση γι αυτούς τους ανθρώπους. Πάντως, σύμφωνα με την τυπολογία του Robert Reich ο ενεργός πληθυσμός χωρίζεται σε τέσσερεις κατηγορίες: τους “χειριστές των συμβόλων” που στο σύγχρονο καπιταλισμό είναι οι παραγωγοί ιδεών, τους εργαζόμενους στο τομέα των υπηρεσιών, τους εργαζόμενους στο κρατικό τομέα και τέλος τους συνηθισμένους εργαζόμενους που είναι και οι πιο εκτεθειμένοι στους κλυδωνισμούς της αγοράς. Από αυτούς, οι πρώτοι είναι σίγουρο ότι θα βγουν κερδισμένοι από τις μεταβολές που θα επιφέρει η παγκοσμιοποίηση, οι δύο μεσαίες ομάδες είναι καταδικασμένες στην αβεβαιότητα, ενώ η τέταρτη ομάδα είναι βέβαιο πως θα είναι η μεγάλη χαμένη. Βάσει της συγκεκριμένης τυπολογίας δεν είναι αυθαίρετο να υποθέσουμε ότι η διαστρωμάτωση των ανεπτυγμένων και των υπο-ανάπτυξη χωρών διαφέρει σημαντικά με τις ανεπτυγμένες οικονομίες να έχουν σημαντικά μεγαλύτερη πρόσβαση στον έλεγχο της παγκόσμιας αγοράς και -συνεπώς- πολύ μεγαλύτερους αριθμούς απασχολούμενων στις “ανώτερες εργατικές τάξεις”. Αντίστοιχα, οι μη-ανεπτυγμένες χώρες έχουν συντριπτικά μεγαλύτερο αριθμό απασχολούμενων στις “κατώτερες εργατικές τάξεις”. Επίσης, βάσει της ίδιας τυπολογίας, εκτιμούμε ότι η θέση των οικονομικών μεταναστών στις ανεπτυγμένες χώρες, με δεδομένο ότι χρησιμοποιούνται ως κατώτερο εργατικό δυναμικό, θα είναι πολύ δυσχερέστερη από εκείνη του ντόπιου εργατικού δυναμικού. Η συγκλονιστική δήλωση του λατινοαμερικάνου αρθογράφου Τόμας Ελόι Μαρτίνεθ εμφανίζει όλο το μέγεθος του προβλήματος. Μέσα σε αυτή τη νέα λογική της αγοράς -γράφει- απλούστατα δεν υπάρχει θέση για όσους δεν καταναλίσκουν. Λίγα χρόνια πριν, οι φτωχοί ήταν τουλάχιστον χρήσιμοι ως φθηνή εργατική δύναμη. Σήμερα, όσοι ανήκουν σε αυτή τη κατηγορία, είναι άχρηστα πλάσματα, σκιές χωρίς υπόσταση στη κοινωνία.
Στον ανεπτυγμένο κόσμο πάντως, η διαφοροποίηση που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια μεταξύ Ευρώπης και Αμερικής στα μεγέθη που αφορούν την ανεργία (η πολύ υψηλότερη ανεργία που διαμορφώνεται στην ΕΕ) εντοπίζεται στην διαφορετική πολιτική τιμών που εφαρμόζεται στις δύο περιοχές (υψηλότερους μισθούς στην ΕΕ). Ετσι, ενώ στην Αμερική έχουμε μικρά ποσοστά ανεργίας αντιμετωπίζεται το φαινόμενο των εργαζόμενων φτωχών (working pours) σε αντίθεση με τους μη-εργαζόμενους φτωχούς (non-working pours) της Ευρώπης. Και έτσι ενώ η Αμερική χρησιμοποιειται ως παράδειγμα προς μίμηση από του νεοφιλελεύθερους οικονομολόγους σύμφωνα με έκθεση της οργάνωσης “Ψωμί για το Κόσμο” περίπου το 11,5% του πληθυσμού βρίσκεται σε κατάσταση ανέχειας. Στην Ιαπωνία τα μικρά ποσοστά ανεργίας αποδίδονται από δυτικούς μελετητές στη περιορισμένη απασχόληση των γυναικών, στο μέτρο της καθημερινής πρόληψης, στην περιορισμένη κοινωνική πρόνοια και στις μετριοπαθείς εκτιμήσεις της ανεργίας από τα κρατικά όργανα.
Ως λύσεις στην αντιμετώπιση της ανεργίας προτείνονται η μείωση του χρόνου εργασίας σε 30 ώρες, χωρίς αντίστοιχη μείωση των μισθών. Ηδη στη Γαλλία επιχειρείται η αντιμετώπιση της ανεργίας με την εφαρμογή του 35άωρου. Η αρμόδια Υπουργός Μαρτίν Ομπρί εκτιμά ότι το μέτρο απέδωσε 160.000 νέες θέσεις εργασίας μέσα σε ένα χρόνο. Πάραυτα η ανεργία στη Γαλλία βρίσκεται ακόμα πάνω από το 10%. Αν και τα στοιχεία που δίνει η Γαλλίδα Υπουργός εργασίας αποτελούν οπωσδήποτε “πολιτική”, φαίνεται ότι πράγματι η μείωση του χρόνου εργασίας θα μπορούσε να συμβάλει σε κάποιο βαθμό στην μείωση της ανεργίας. Κι όμως, παρά την αλματώδη αύξηση των κερδών κατά την τελευταία 20ετία, οι επιχειρήσεις δεν φαίνονται ιδιαίτερα πρόθυμες να θυσιάσουν ούτε ένα μικρό ποσοστό από τα υπερκέρδη τους για να καταπολεμηθεί η ανεργία. Ετσι, ενώ όταν διαφημίζουν το προιόν τους στους μετόχους οι εμφανίζουν υπερκέρδη, όταν έρθει η ώρα για τις διαπραγματεύσεις με τους εργαζόμενους παπαγαλίζουν την μόνιμη επωδό των τελευταίων ετών, ότι δηλαδή δεν μπορούν να δώσουν αυξήσεις πάνω από το επίπεδο της αύξησης της παραγωγικότητας της χώρας για να μην αυξηθεί ο πληθωρισμός.
Μία άλλη λύση που προτείνεται στο πολυσυζητημένο βιβλίου του Geremy Rifkin και επικροτείται από πολλούς μελετητές του χώρου είναι η δημιουργία ενός κοινωνικού χώρου από εθελοντικές οργανώσεις μέσα στον οποίο θα “καλλιεργείται” η απασχόληση σε κοινωνικές δραστηριότητες για τις οποίες θα υπάρχει ένα μίνιμουμ αμοιβής. Ενδιαφέρων παρουσιάζουν και δύο μελέτες με Φουκωική αντίληψη. Η Patricia Hewitt υποστηρίζει ότι η δια-βίου εργασία είναι ένα αντρικό μοντέλο οργάνωσης του χρόνου βασισμένο στην περιθωριοποίηση των γυναικών στο σπίτι και υποστηρίζει ότι θα πρέπει να βρεθεί μια πιο ευέλικτη και συγχρονική οργάνωση του χρόνου. Με γνώμονα την ανάλυση της Hewitt και άλλες αναλύσεις που ασχολούνται με την “οργάνωση του χρόνου”, η Γερμανική Ομοσπονδία Συνδικάτων (DGB) εξέδωσε ένα κείμενο (που θα έφερνε σε αμηχανία ακόμα και τους θεωρητικούς θεμελιωτές του προνοιακού καπιταλισμού) στο οποίο ζητούν:
Ανακατανομή της βιοποριστικής εργασίας με στόχο να βρεθεί ένα νέο, μειωμένο επίπεδο του εβδομαδιαίου εργάσιμου χρόνου με μεγαλύτερη ατομική ελευθερία στην επιλογή της διάρκειας και της θέσης του εργάσιμου χρόνου.
Ενα νέο καθεστώς χρόνου που θα επιδιώκει την ελαστικοποίηση όχι μόνο με την έννοια των επιχειρηματικών συμφερόντων, αλλά και ως εξατομίκευση των χρόνων εργασίας και της ζωής.
Μάθηση διά βίου, όχι μόνο ως αντίδραση στις μεταβαλλόμενες απαιτήσεις της αγοράς εργασίς, αλλά και ως ευκαιρία των απασχολούμενων να αναπροσανατολίζονται συνεχώς και να αξιοποιούν νέες ευκαρίες.
Συντροφική συμβίωση γυναικών και ανδρών στη βάση μιας δίκαιης κατανομής της οικιακής και οικογενειακής εργασίας.
Εθελοντική κοινωνική δράση ως επιλέξιμο συστατικό στοιχείο της ατομικής βιογραφίας.
Δημοκρατική κατανομή του ελεύθερου χρόνου που απελευθερώνεται από τους καταναγκασμούς της εργασίας.
(….) Ενα τέτοιο κοινωνικό κράτος (!!!!) μπορεί να εγγυηθεί την πλήρη απασχόληση. Η πλήρης απασχόληση με αυτή την έννοια, έχει επιτευχθεί όταν η μη εθελοντική έλλειψη επαγγελματικής δραστηριότητας περιορίζεται σε ένα ελάχιστο, προς όφελος κοινωνικά ρυθμισμένων φάσεων της μη επαγγελματικής δραστηριότητας(….) Το μέλλον της εργασίας είναι ταυτόχρονα και το τέλος μιας κοινωνίας της εργασίας, όπου η βιοποριστική εργασία κυριαρχεί σε όλες τις περιοχές της κοινωνικής ζωής.
Η δεύτερη μελέτη προσπαθεί να διερευνήσει την σύνδεση της εργασίας με τα εγγενή ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Γενικά η εργασία συνδέεται με την δημιουργικότητα. Ακόμα και οι Μαρξ και Εγκελς ταυτίζουν την μη-αλλοτριωμένη εργασία με την δημιουργικότητα σε αντίθεση με την αλλοτριωμένη εργασία που εξομοιώνει τον άνθρωπο με την αξία της αμοιβής του. Την άποψη αυτή έρχονται να αναιρέσουν οι Aronovitz-Difazio οι οποίοι υποστηρίζουν ότι η σύνδεση εργασίας (δημιουργικότητας) με τις ανθρώπινες ιδιότητες είναι μια κοινωνική κατασκευή και εκτιμούν ότι οι άνθρωποι δεν χρειάζονται την εργασία. Νομίζουμε ότι η κλασική αρχαιότητα στην Ελλάδα είναι μια γλαφυρή απόδειξη του σχήματος των Aronovitz-Difazio. Παρόλα αυτά, θεωρούμε εξαιρετικά δύσκολο και σε αυτή τη περίπτωση να πειστούν οι καπιταλιστές για το δίκαιο της διευθέτησης.
Ενα άλλο φαινόμενο που συντείνει στη μεγενθυνση του φαινομένου της ανεργίας στις ανεπτυγμένες οικονομίες είναι η αθρόα έλευση οικονομικών μεταναστών (Γκασταρμπάιτερς) και η χρησιμοποίηση τους σε κατώτερα εργατικά επαγγέλματα. Ο αριθμός των ατόμων αρμοδιότητας της Ανώτατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες έχει στην κυριολεξία εκραγεί. Από 2 εκατομμύρια το 1975 πέρασε στα 25 εκατομμύρια το 1995. Η διαδικασία αυτή έχει δύο συνιστώσες.
Η πρώτη συνδέεται με την ανεργία στο ντόπιο (γηγενές δυτικό) εργατικό δυναμικό. Ομως, παρά τις εθνικιστικές εξάρσεις που παρακολουθούμε τα τελευταία χρόνια στην Ευρώπη, υπάρχει μία γενική άρνηση του ντόπιου εργατικού δυναμικού για απασχόληση σε κατώτερα χειρωνακτικά επαγγέλματα ή οποία οφείλεται μόνο εν μέρει στην πίεση των μισθών από το εισαγώμενο προλεταριάτο ενώ από πολλούς συγγραφείς -κυρίως ανθρωπολόγους- αποδίδεται στο μειωμένο κύρος αυτών των επαγγελμάτων.
Η δεύτερη συνιστώσα του φαινομένου των Γκασταρμπάιτερς συνδέεται με την απογύμνωση των υπο-ανάπτυξη χωρών από το πιο ενεργό μέρος του εργατικού δυναμικού τους. Ετσι, φαινόμενα όπως η μείωση της επένδυσης σε υπο-ανάπτυξη χώρες που παρακολουθούμε τη τελευταία δεκαετία μπορεί να έχουν τις ρίζες τους σε αυτό το φαινόμενο. Το καπιταλιστικό κεφάλαιο διέπεται από την λογική του μειωμένου κόστους παραγωγής. Αντί λοιπόν το διεθνές κεφάλαιο να μεταφέρει τις επενδύσεις του σε χώρες με φθηνό εργατικό δυναμικό, εισάγει το δυναμικό αυτό στις ανεπτυγμένες χώρες εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα τα πλεονεκτήματα της καλύτερης πρόσβασιμότητας στην αγορά.
Ενα άλλο ζήτημα που απασχολεί, κυρίως τους νεομαρξιστές, θεωρητικούς είναι ότι αν με δεδομένη τη διαφορά που παρατηρείται στα επίπεδα ανάπτυξης και όρων διαβίωσης μπορούμε να υποθέσουμε ότι οι εργάτες στις ανεπτυγμένες και τις υπό-ανάπτυξη περιοχές έχουν κοινά συμφέροντα. Παρότι δεν ταυτιζόμαστε απόλυτα με τις θωρίες Κέντρου-Περιφέρειας νομίζουμε ότι η υπόθεση για την μετατροπή της εργατικής τάξης στον ανεπτυγμένο κόσμο, ειδικά στην Ευρώπη, και την Αμερική σε μικροκαπιταλιστική είναι φανερή. Στην Αμερική σε έρευνα του ερευνητικού ινστιτούτου CATO με τίτλο “η άνοδος του εργάτη καπιταλιστή” αναφέρεται ότι η αύξηση των εργατών που παίζουν στο χρηματιστήριο έχει αυξηθεί ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια με αποτέλεσμα σήμερα το ήμισι περίπου των Αμερικάνικων νοικοκυριών να έχει μετοχές. Η μικτή αυτή οικονομία στα πλαίσια του νοικοκυριού (εισοδήματα από μισθωτή εργασία και από κεφαλαιακές αποδόσεις), όπως αναφέρεται στην έρευνα, έχει συνέπειες και στην πολιτική συμπεριφορά των ατόμων που υιοθετούν θέσεις κατά των δημοσίων επενδύσεων, της κοινωνικής ασφάλισης αλλά και της φορολόγησης των κεφαλαιακών κερδών. Ετσι βλέπουμε πως ακόμα και μια μικρή συσσώρευση κεφαλαίου προκαλεί μεταβολές στις θέσεις των εργατών ταυτίζοντας τα συμφέροντα τους με αυτά των καπιταλιστών. Φαίνεται λοιπόν να δικαιώνονται οι διεθνιστές Μαρξιστές οι οποίοι διαχωρίζουν τους εργαζόμενους στις ανεπτυγμένες χώρες ως ένα αστικό προλεταριάτο χωρίς επαναστατικές προοπτικές από το πραγματικό προλεταριάτο της περιφέρειας
Επίσης, τα συμφέροντα ευαίσθητων ομάδων πληθυσμών, όπως οι αγρότες, σε χώρες του κέντρου και της ημιπεριφέρειας που εντάσσονται, τρόπο τινά, στο κέντρο (όπως η Ελλάδα) συγκρούονται με τα συμφέροντα των εργαζομένων στις υπό-ανάπτυξη χώρες. Η Ελλάδα για παράδειγμα, μετά την ένταξη στην ΕΕ η υποστήριξη της Γεωργίας εξασφαλίζεται από την ΚΑΠ μέσω ενός συστήματος τιμών και επιδοτήσεων που εγγυούνταν ένα ικανοποιητικό εισόδημα για το μεγαλύτερο τμήμα του αγροτικού πληθυσμού. Η απορρόφηση όμως αυτών των εισοδημάτων από την κατανάλωση και η έλλειψη σοβαρών πολιτικών επίλυσης των διαρθρωτικών προβλημάτων είχαν αποτέλεσμα μια περιορισμένη διαρθρωτική προσαρμογή της ελληνικής γεωργίας στις νέες συνθήκες. Με άλλα λόγια, αυτές οι προστατευτικές πολιτικές εγγυήθηκαν εισοδήματα που δεν ανταποκρίνονταν στην παραγωγική δυνατότητα και αποτελεσματικότητα της ελληνικής γεωργίας. Το ίδιο συμβαίνει και στις υπόλοιπες χώρες-μέλη της ΕΕ με τη διαφορά ότι με εξαίρεση τις μεσογειακές χώρες δεν έχουν αντίστοιχα ποσοστά αγροτικού πληθυσμού και άρα το άνοιγμα των αγορών δεν θα σήμανε γι αυτές μια δραματική αναδιαμόρφωση ης υπαίθρου. Και ενώ για τις ανεπτυγμένες χώρες της Κοινότητας η διατήρηση του προστατευτισμού αφορά κυρίως την προστασία της παραγωγής τους, στην Ελλάδα ο προστατευτισμός των αγροτικών προιόντων αφορά την ίδια της δομή και τον πολιτισμό της κοινωνίας της. Αυτή ακριβώς η διατήρηση ενός αντιπαραγωγικού αγροτικού δυναμικού που θα αφανιζόταν σε μια απ` ευθείας αντιπαράθεση με την παγκόσμια αγορά είναι ένα ζήτημα που επηρρεάζει και τις αναπτυσσόμενες χώρες. Μοιραία τίθεται το ερώτημα: Θα πρέπει λοιπόν οι αγρότες να θυσιαστούν στον βωμό του ανόθευτου ανταγωνισμού ή θα πρέπει η ΕΕ να διατηρήσει τον προστατευτισμό των προιόντων της μη δίνοντας την ευκαιρία στις τριτοκοσμικές χώρες να βγούν από το τέλμα της υπανάπτυξης ;
Και οι έσχατοι …. έσονται τελευταίοι
Ιδού συνεπώς η απάντησή μας. Οταν θα απλώσετε αυτά τα χέρια, που τη δύναμή τους διαφημίζετε, για να αρπάξετε τα παλάτια μας και τις χρυσές ανέσεις μας, τότε θα σας δείξουμε τι θα πει δύναμη. Θα τσακίσουμε τους επαναστάτες σας και θα σας πατήσουμε στο πρόσωπο. Ο κόσμος είναι δικός μας, εμείς είμαστε οι αφέντες του και θα μείνει σ' εμάς. Οσο για το στρατό της εργασίας, αυτός ήταν μέσα στη λάσπη από την αυγή της ιστορίας και ερμηνεύω την ιστορία όπως πρέπει. Και θα μείνει στη λάσπη όσο εγώ και οι δικοί μου και όσοι θα έρθουν μετά από εμάς θα παραμένουν στην εξουσία. Ιδού η μεγάλη λέξη, η βασίλισσα των λέξεων: Εξουσία! Ούτε Θεός ούτε Μαμμωνάς. Εξουσία! Αυτή τη λέξη γυρίστε τη στη γλώσσα σας έως ότου σας την κάψει. Εξουσία!
Jack London: Το Σιδερένιο Τακούνι(*)
Είπαμε πως η παγκοσμιοποίηση απο τους νεοφιλελεύθερους οικονομολόγους αναγνωρίζεται ως ένα “αντικειμενικό” φαινόμενο TINA (There Is No Alternative), ένα φαινόμενο δηλαδή το οποίο προκύπτει από την εσωτερική δυναμική του συστήματος, ανεξάρτητα από τις προθέσεις των υποκειμένων παικτών της εθνικής και διεθνούς πολιτικής σκηνής. Και πράγματι, φαίνεται πως σταδιακά οι εθνικές στρατηγικές υποχωρούν μπροστά στους νόμους της παγκόσμιας αγοράς. Το ζήτημα που τίθεται εδώ είναι ποιοι καθορίζουν τους νόμους της παγκόσμιας αγοράς. Υπάρχει ένας αυτοκαθορισμός της αγοράς όπως ισχυρίζονται οι νεοφιλελεύθεροι οικονομολόγοι ή μήπως το παιχνίδι του διεθνούς ανταγωνισμού καθορίζεται από τη δράση των μονοπωλιακών επιχειρήσεων. Μήπως η ανισότητα μεταφέρεται από το εσωτερικό των εθνών κρατών σε ένα παγκόσμιο ταξικό σύστημα, όπου οι υπανάπτυκτες και λιγότερο οι αναπτυσσόμενες χώρες καλούνται να παίξουν τον ρόλο που έπαιζαν οι προλετάριοι στις αρχές του αιώνα. Μήπως τα συστατικά της ανάπτυξης όπως τα οραματίζονται φιλελεύθεροι στοχαστές δεν είναι παρά το ξεπούλημα των χωρών-θυτών στις πολυεθνικές και κατά προέκταση στις ανεπτυγμένες χώρες; Μήπως πέρα από το να ξεπουλάνε τους πλουτοπαραγωγικούς τους χώρους οι χώρες αυτές αναγκάζονται να υποστούν και αφαίμαξη του πιο ενεργού μέρους του εργατικού τους δυναμικού ;
Οι αναλύσεις για τις επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης στα υπο-ανάπτυξη κράτη δεν εστιάζουν στα επιμέρους προβλήματα αλλά προσπαθούν να συγκροτήσουν μια συνολική θεωρία ανάπτυξης. Ομως οι συνθήκες σε αυτές τις περιοχές, όπως γίνεται φανερό από τα στοιχεία της έκθεσης του ΟΗΕ, αντί να βελτιώνονται δυσχεραίνουν λόγω της παγκοσμιοποίησης. Ορισμένα από τις αίτια που οδηγούν σε αυτήν την εξέλιξη είναι:
Η ελκυστικότητα του φθηνού εργατικού δυναμικού για το ξένο κεφάλαιο μειώνεται σε αντιστοιχία με τη μείωση της σημασίας της εργασίας λόγω της τεχνολογικής προόδου. Επίσης το δυτικό κεφάλαιο (87% επί του συνόλου) δεν χρειάζεται να πάει μακρυά για να βρει φθηνό εργατικό δυναμικό (βλέπε παραπάνω).
Ο ελεύθερος ανταγωνισμός σε τομείς που τα κράτη αυτά έχουν συγκριτικά πλεονεκτήματα όπως η Γεωργία και ο τουρισμός το παιχνίδι του ανταγωνισμού νοθεύεται από τις ανεπτυγμένες χώρες και τις μονοπωλιακές επιχειρήσεις.
Η λήξη του “ψυχρού” πολέμου δεν σήμανε μόνο την μεταφορά του ανταγωνισμού στον χώρο της οικονομίας. Σήμαινε επίσης και την σημαντική μείωση της ξένης βοήθειας στα τριτοκοσμικά κράτη.
Το φαινόμενο της casino society μεταφέρει μεγάλα μέρη παραγωγικών κεφαλαίων σε κερδοσκοπικές μετακινήσεις κεφαλαίων.
Η διαφορά της παραγωγικής παραγωγικότητας με τις ανεπτυγμένες χώρες αυξάνει με την ραγδαία βελτίωση της τεχνολογίας στις χώρες αυτές.
Ετσι, σύμφωνα με τον καθηγητή Arturo Escobar, καθηγητή Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο της Μασσαχουσέτης: "Για τους περισσότερους ανθρώπους, είναι σαφές ότι το μεταπολεμικό όνειρο της ανάπτυξης έχει πεθάνει. Η Ασία, η Αφρική και η Λατινική Αμερική δεν βρίσκονται πλησιέστερα στον στόχο της ανάπτυξης από ό,τι το 1945, όταν εκλήθησαν οι δυνάμεις του κεφαλαίου και της τεχνολογίας να τις καταστήσουν κλώνους του Πρώτου Κόσμου .
Οπως προείπαμε, οι υπεραισιόδοξοι νεοφιλελεύθεροι οικονομολόγοι (κυρίως Αμερικάνοι), βάσει της ραγδαίας ανάπτυξης της Αμερικάνικης οικονομίας καθ` όλη τη δεκαετία του 1990, διατείνονται ότι η παγκοσμιοποίηση εμφανίζει αποτελέσματα και είναι ζήτημα χρόνου και σωστών πολιτικών για να προκαλέσει αλματώδη ανάπτυξη σε όλες τις περιοχές του πλανήτη. Η αύξηση της ανισότητας -κατ` αυτούς- οφείλεται στον κρατικό και διακρατικό παρεμβατισμό που εμποδίζει τους νόμους της αγοράς να λειτουργήσουν. Το κράτος της νέας εποχής πρέπει να είναι ένα κράτος που βάσει της ορθολογικής οργάνωσης των πόρων να δημιουργεί το πλαίσιο μέσα στο οποίο να μπορεί να λειτουργήσει ανεμπόδιστα η αγορά. Στο νέο αυτό διεθνές περιβάλλον -υποστηρίζει ο Friedman- η ποιότητα του κράτους έχει σήμερα μεγαλύτερη σημασία από ό,τι στο παρελθόν. Οταν μιλούμε για ποιότητα του κράτους εννοούμε τη διαφάνεια του νομικού και χρηματοοικονομικού συστήματος, την ορθολογική οικονομική διαχείριση, την απουσία διαφθοράς, την ελευθερία του Τύπου και τη δημοκρατική κοινωνία. Σήμερα σημασία πλέον δεν έχει το μέγεθος της χώρας όσο η ποιότητα του κράτους, που καλείται να είναι εξυπνότερο, ταχύτερο και πιο ευέλικτο, για να επιπλεύσει στον αδυσώπητο διεθνή ανταγωνισμό. Το φαινόμενο της οικονομικής παγκοσμιοποίησης για τους νεοφιλελευθέρους θεωρείται πρωτίστως ως μια διακρατική κίνηση χρηματιστικών κεφαλαίων, μέχρις ενός σημείου ως ξένη επένδυση προερχόμενη από τα εύπορα αναπτυγμένα κράτη και πραγματοποιούμενη στα φτωχά αναπτυσσόμενα κράτη, τα οποία προσφέρουν χαμηλούς μισθούς, συνιστούν εν δυνάμει μεγάλες αγορές (αναφέρονται ενδεικτικά η Κίνα και η Ινδία) και διαθέτουν σημαντικές πρώτες ύλες. Ως αίτια αναγνωρίζονται κυρίως ο μηχανισμός επιδίωξης κέρδους, μερικές φορές η ανάπτυξη της τεχνολογίας, παραπέρα ο έλεγχος μελλοντικών αγορών, πρώτων υλών στρατηγικής σημασίας κλπ. Ομως, ακόμα και συντηρηρικοί πολιτικοί όπως ο Κίσινγκερ, λόγω της πρόσφατης «ασιατικής» κρίσης, αναγκάστηκαν παραδεχτούν ότι η αγορά δεν εγγυάται την ανάπτυξη. Η ελευθερία μετακίνησης κεφαλαίων σε παγκόσμια κλίμακα, κυρίως σε βραχυπρόθεσμες τοποθετήσεις, ουσιαστικά σημαίνει τη δυνατότητα μετακίνησης ολόκληρων τμημάτων της εθνικής αποταμίευσης. Χώρες με συγκριτικά πιο περιορισμένες επενδυτικές ευκαιρίες κινδυνεύουν να αντιμετωπίσουν εκτεταμένες απώλειες πόρων. Απέναντι στον κίνδυνο αυτό, καταφεύγουν στην πολιτική υψηλών επιτοκίων και στην υιοθέτηση συμπεριφορών που οι διεθνείς αγορές θεωρούν ότι εγγυώνται την ασφάλεια των κεφαλαίων, με αποτέλεσμα χαμηλότερους ρυθμούς μεγέθυνσης και προνομιακή κερδοφορία των χρηματιστικών επενδύσεων με σημαντικές συνέπειες στην κατανομή του εισοδήματος. Αλλά ακόμα και η ίδια η μεταφορά κεφαλαίων από τις ανεπτυγμένες οικονομίες στις υπανάπτυκτες αμφισβητείται. Πόσες είναι οι αναπτυσσόμενες χώρες που προσελκύουν μακροπρόθεσμες επενδύσεις αφού, όπως είδαμε, το 85% των επενδύσεων κατευθύνεται μέσα στο γνωστό τρίγωνο ;
Οι Μαρξιστές αναλυτές βρίσκονται σε διχογνωμία. Οι διεθνιστές βασισμένοι στην ανάλυση των Baran-Sweezy θεωρούν ότι η ανάπτυξη της περιφέρειας είναι αδύνατη καθώς οι αναπτυγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες δεν έχουν κανένα συμφέρον να βοηθήσουν ουσιαστικά τις υπανάπτυκτες χώρες, αφού κατ' αυτούς το αναπτυξιακό παιχνίδι παίρνει πάντοτε τη μορφή μηδενικού αθροίσματος (zero-sum game) Η ανάπτυξη του «πρώτου κόσμου» βασίστηκε και εξακολουθεί να βασίζεται στην υπανάπτυξη και συστηματική εκμετάλλευση του Τρίτου Κόσμου. Και αν σε προηγούμενες εποχές η εκμετάλλευση / χειραγώγηση του Τρίτου Κόσμου γινόταν με στρατιωτικά / πολιτικά μέτρα, σήμερα γίνεται αυτόματα μέσω των απρόσωπων μηχανισμών της παγκόσμιας αγοράς. Οι υποστηρικτές αυτής της άποψης θεωρούν ότι υπάρχουν δύο είδη καπιταλισμού και πως η Μητρόπολη αναπαράγει αυτό το μοντέλο δηλαδή δεν επιθυμεί μία ανεπτυγμένη περιφέρεια αλλά μία “ανάπτυξη της υπανάπτυξης”.
Οι κρατιστές Μαρξιστές υποστηρίζουν ότι η διαδικασία της παγκοσμιοποίησης είναι μεν ένα σημαντικό φαινόμενο αλλά όχι τόσο ώστε να καταλύει την έννοια του κράτους. Εντοπίζουν την ανισότητα όχι τόσο στην ανάγκη του κέντρου να απομυζεί τους παραγωγικούς πόρους της περιφέρειας με τη διαμεσολάβηση των μονοπωλιακών επιχειρήσεων αλλά στην διαφορά της παραγωγικής παραγωγικότητας. Θεωρούν ότι το κράτος θα παίξει σημαντικό ρόλο και στο μέλλον και ειδικά όσον αφορά τις υποανάπτυκτες χώρες πιστεύουν ότι για να επιτύχουν την ανάπτυξη η επανάσταση πρέπει να πάρει τη μορφή εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος απέναντι στη ντόπια μπουρζουαζία, ακριβώς επειδή η ανάπτυξη και η στρεβλότητα πηγάζει ως αναγκαστικό αποτέλεσμα -αναφέρει ο Μηλιός- από την ιμπεριαλιστική εξάρτηση, η πορεία προς τη σύμμετρη και δυναμική ανάπτυξη δεν μπορεί παρά να ταυτίζεται με την εθνική ανεξαρτησία. Μπορεί όμως ένα κράτος να διεκδικήσει την ανεξαρτησία του μέσα σε αυτό το αλληλοεξαρτώμενο περιβάλλον; Τα γεγονότα στο Εκουαδόρ έδειξαν πως όχι. Ο θεματοφύλακας της παγκόσμιας “νομιμότητας”, οι ΗΠΑ είναι έτοιμες να πατάξουν τον οποιονδήποτε σηκώσει κεφάλι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.

Εν έδει ευχολογικού συμπεράσματος
Θάμνα δεν βλέπω εδώ
ούτε χαμόδεντρα για καταφύγιο αν πιάσει μπόρα.
Κανένα….
Κι έρχεται μπόρα δυνατή και πάλι.
Να,
την ακούω που σφυρίζει μες τον άνεμο.
Το μαύρο εκείνο σύννεφο
πελώριο.
Μοιάζει με βρώμικο ασκί
έτοιμο να ξεράσει τα σωθικά του.
Σαίξπηρ
Το πλανητικό “τοπίο” αλλάζει. Η παγκοσμιοποίηση, αν και δεν έχει σαφή όρια και περιεχόμενο, παίρνει τη μορφή χιονοστιβάδας. Ο Αμερικάνικος πολιτισμικός ιμπεριαλισμός έχει επικρατήσει σχεδόν ολοκληρωτικά. Τελευταία προπύργια πριν την οριστική “απελευθέρωση” της αγοράς και την χειραγώγηση της από τα μονοπώλια αναδεικνύονται οι διακρατικές περιφερειακές συσσωματώσεις, τα Ευρωασιατικά έθνη-κράτη και οι θρησκευτικές και φυλετικές διαφορές. Κορυφαίος εφιάλτης των φανατικών αγοροκλαστών αναδεικύεται ο προνοιακός καπιταλισμός. Η περίπτωση ενός Κευνσιανού (ελεγχόμενου) παγκόσμιου καπιταλισμού δεν θεωρείται καθόλου καλή ιδέα από τους νεοφιλελευθέρους.
Παρότι φαίνεται ότι ο ανταγωνισμός μετατοπίζεται από το στρατιωτικό στο οικονομικό πεδίο, η αποδοχή της ηγετικής θέσης των ΗΠΑ στον στρατιωτικό τομέα έχει οπωσδήποτε κοινωνικοοικονομικές επιδράσεις. Ο πόλεμος στην Γιουκοσλαβία και η στάση της Ευρώπης, παρά τις ολέθριες συνέπειες θα μπορούσε να έχει για την Ευρωπαική οικονομία τυχόν επέκταση του, κατέδειξε όχι μόνο τον ηγετικό ρόλο της Αμερικής αλλά και την αδυναμία της Ευρώπης να αρθρώσει την δική της φωνή για να υποστηρίξει τα δικά της συμφέροντα, όποια και εάν είναι αυτά. Βάσει του ορισμού του Max Weber που ήδη δώσαμε για το κράτος, ο πλανήτης είναι ένα ήδη ένα ενιαίο κράτος υπό την ηγεμονία των ΗΠΑ.
Υπάρχουν διάφορες θεωρίες που προσπαθούν να προβλέψουν τις μελλοντικές εξελίξεις, όπως θεωρίες της ριζοσπαστικής κριτικής που εστιάζουν στις συγκεντρώσεις, θεωρίες που ασχολούνται με την αλληλεξάρτηση εθνικών, επιχειρηματικών και κοινωνικών οργανώσεων, θεωρίες των ομάδων διασποράς που εστιάζουν στα πολιτισμικά στοιχεία των φυλοομάδων και θεωρίες που αναφέρονται στον κυρίαρχο ρόλο που παίζει μία τριάδα διακρατικών “εταίρων” του παγκόσμιου οικονομικού ανταγωνισμού την οποία αποτελούν οι ΕΕ, οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία. Δεν γνωρίζουμε αν η παγκοσμιοποίηση θα ολοκληρωθεί υπερβαίνοντας τα εθνικά κράτη ή αν θα δημιουργηθούν άλλους είδους ισορροπίες εθνικού, φυλετικού ή θρησκευτικού χαρακτήρα. Δεν γνωρίζουμε αν θα κυριαρχήσει ο ένας από τους τρεις μεγάλους του παγκόσμιου ανταγωνισμού ή αν μέσα από τις στάχτες της ΕΣΣΔ ή μέσα από την δυναμική ενσωμάτωση της Κίνας προκύψει μια νέα υπερδύναμη που θα μεταφέρει το παιχνίδι του ανταγωνισμού σε ένα νέο επίπεδο. Το βέβαιο είναι. ότι το φαινόμενο/διαδικασία που αποκαλείται “παγκοσμιοποίηση” οξύνει τις ανισότητες σε πλανητικό επίπεδο και δεν υπάρχουν ενδείξεις για αναστροφή αυτής της τάσης στο μέλλον.

ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΚΑΙ ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ακαδημία Επιστημών της ΕΣΣΔ: Ο πολιτικός μηχανισμός της δικτατορίας των μονοπωλίων, 1982-ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ
Αλμπάνης Ευ. Β.: Παγκοσμιοποίηση, 1998-Τροχαλία
Αμίν Σ.: Η άνιση ανάπτυξη, 1976-ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ
Αντερσον Μ.: Φαντασιακές κοινότητες, 1997-ΝΕΦΕΛΗ
Andreyev I.: Για το έργο του Ενγκελς: Η εργασία ως μέσο για την εξανθρώπιση του πιθήκου, 1987-ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ
Aronovitz-Difazio: The jobless future: Sci-Tech and the dogma of work, 1994 UMP
Ashworth W,. A sort history of the internatinal economy since 1850 , 1987-Longman
Baran-Sweezy: Μονοπωλιακός καπιταλισμός, 1974-GUTEMBERG
Baran P.: Η πολιτική οικονομία της ανάπτυξης, 1971-Κάλβος
Βεργόπουλος-Αμίν: Δύσμορφος καπιταλισμός, 1975-Εξαντας
Βεργόπουλος K.: Παγκοσμιοποίηση, η μεγάλη χίμαιρα, 1999-Νεα Σύνορα
Βεργόπουλος Κ. Το αγροτικό ζήτημα στην Ελλάδα, 1975-Εξαντας
Boas F.: Evolution or Diffusion?, American Anthropologist 26
Boas F.: History and science in anthropology, American anthropologist 38
Brauchli W, Modern Global commerce is rooted deep in the past -in- Wall Street
Cohen D., Fehldiagnose Globalisierung. Die Neuverteilung des Wohlstands nah der dritten industiellen Revolution, 1998-Frankfurt am Main-New York
Cordoba A.: Structurelle Heterogenitar and wirtschafiliches Wachstum, Suhkramp Verlag, 1973-FRANKFURT ]
Cox K. R -editor- Spaces of Globalization, 1997-The guilford press
Craib I.: Από τον Πάρσονς στον Χάμπερμας, 1990-ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ
Γκέφου-Μαδιανού Δ.: -editor- εισαγωγή στη συλλογική έκδοση “Ανθρωπολογική θεωρία και Εθνογραφία”, 1998-ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ
Δημητρίου Κοτσώνη Σ.-Δημητρίου Σ.: Ανθρωπολογία και ιστορία, 1996-ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ
Drucker P.F,. Μετακαπιταλιστική Κοινωνία, 1996-GUTEMBERG
Durkheim E.: The elementary forms of the religious life, 1961-Collier
ΕΚΚΕ: Κοινωνικές επιπτώσεις του τουρισμού στους νομούς Κέρκυρας και Λασιθίου. 1995
Esping-Anderson: The three worlds of wellfare Capitalism, 1991-Polity Press
European Comision: Διάσκεψη της ομάδας G7 για την απασχόληση Λίλλη, 1 - 2 Απριλίου 1996
Fernandez Jilberto Alex E. - Mommen Andre(editors) Gegionalization and Globalazation in modern world economy (prespectives of the third world and transitional economies, 1998-ROUTLEDGE
Fernantez Lommen Y. China’s Economy Towards the 21st Century. 20 Years of Reform 1996-Sintesis Publications
Fernantez Lommen Y. “Spain in the Chinese Economic Reform”, 1996-Spanish Ministry of Foreign AffairsFriedman J.: Cultural identity and global process, 1995-SAGE.
Freedman T. L., The Lexus and the olive tree, 1999-Farar-Straus and the Giroux
Garten J., A gold peace: America, Japan, Germany and the struggle for supermacy, 1992
Giddens A.: Jenseits von Links und Rechts, die Zukunft radicaler democratie, 1997-zweite moderne
Giddens A.: The consequences of modernity, 1990-Polity Press
Gilpin R., Η πολιτική οικονομία των διεθνών σχέσεων, τόμος 1ος 1998-GUTENBERG, τόμος 2ος 1995-GUTENBERG
Godelie M: Η θεωρία της μετάβασης στον Μάρξ, 1987-GUTENBERG
Harrison B.-Bluestone B.: The great U-turn: Corporate restructuring and the polarising of America, 1988-Basic Books
Hewitt P: About time, The revolution in work and family life, 1993-IPPR
Journal interactive edition, Special report 26 -September 1996
Ζώτος Γ.: Διαφήμιση , ο κοινωνικός της ρόλος, 1986-USP
Ζώτος Γ.: Διαφήμιση, σχεδιασμός και λειτουργία στα πλαίσια της επιχείρησης, 1992-USB
Kissinger H.: Διπλωματία, 1995-Νέα Σύνορα
Κότκιν Τζ.: How pace, religion and identity determine success in the new global economy, 1993
Κούπερ Αν. Ανθρωπολογία και Ανθρωπολόγοι, 1989-ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ
Λαγού Δ.: οι οικονομικές επιπτώσεις του τουρισμού στην περιφερειακή ανάπτυξη, 1996-ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΟ
Λυμπεράκι-Μαυρίκη: Η αθόρυβη επανάσταση Νέες μορφές οργάνωσης της παραγωγής της εργασίας, 1996-GUTENBERG
Luxemburg R., Τι είναι πολιτική οικονομία, 1976-ΚΟΡΟΝΤΖΗ
Μαρξ Κ.: Βασικές γραμμες της κριτικής της πολιτικής οικονομίας, τόμος 1-1989, τομος 2-1990, τόμος 3-1992
Μαρξ-Εγκελς: Κομμουνιστικό μανιφέστο, 1994-Σύγχρονη Εποχή
Masterton G. Ο Παρίας, 1995-Οξύ
Μηλιός Γ: Ο Ελληνικός κοινωνικός σχηματισμός, 1988-ΕΞΑΝΤΑΣ
Μήλιου Γ.: Θεωρίες για τον παγκόσμιο καπιταλισμό, 1997-ΚΡΙΤΙΚΗ
Miaille Μ., Το κράτος του δικαίου, 1983-ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ
Minc A.: Η ευτυχής παγκοσμιοποίηση, 1999-ΠΑΠΑΖΗΣΗ
Μπάρμπερ Μ.: Ο κόσμος των Mac κόντρα στους Τζιχάντ, 1998-ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ
Μπεκ Ουλρ.: Τι είναι η Παγκοσμιοποίηση, -προλεγόμενα του Νίκου Κοτζιά- 1997-2ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ
Μπυσί-Γκλυκσμάν Κ.: Ο Γκράμσι και το κράτος, 1984-ΘΕΜΕΛΙΟ
Νιτσιάκος Β.: Παραδοσιακές κοινωνικές δομές, 1991-ΟΔΥΣΣΕΑΣ
Οικονομικό πανεπιστήμιο Λομονόσωφ της Μόσχας: Πολιτικη Οικονομία, 3ος τόμος
ΟΚΕ (Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή): Συνθήκη του Cork 1999
Πελαγίδης Θ. Επιμέλεια στο “Η νέα παγκόσμια οικονομία” 1994-ΕΞΑΝΤΑΣ
Ποπώφ Γ.: Οι αναπτυσσόμενες χώρες από τη μεριά της Μαρξιστικής πολιτικής οικονομίας, 1978-ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ
Πουλατζάς Ν.: Οι κοινωνικές τάξεις στον συγχρονο καπιταλισμό, 1981-Θεμέλιο
Reich R., The work of Nations, 1991-VINTAGE
Robertson R.: Globalization, Social theory and global culture, in M. Featherstone -editor- Global Modernities, 1995-Sage
Rocard Μ.: Τι να κάνουμε για την αντιμετώπιση της ανεργίας, 1998-Νέα Σύνορα
Rodrik D., Making openness work: The new global economy and developing countries, 1999-UCP
Rosenau J., Turbulence in World Politics, 1989-New York, Harvester Wheatsheaf
Said E: Orientalism, 1987-Pepergrine and Penguin Books
Scruton R: A dictionary of political thought, 1982-Macmillan
Στασινοπούλου Ολ.: Ζητήματα σύγχρονης κοινωνικής πολιτικής, 1996-GUTENBERG
Sleifert A.-Visni R.: Τhe Grabbing Ηand: Government Ρathologies and their Cures, 1998-Ηarvard
Strange S.: States and markets, 1994-Printer publishers
Τζάλυ Σ.: Οι κώδικες της διαφήμισης, 1997-ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ και Baran-Sweezy: Μονοπωλιακός καπιταλισμός, 1974-GUTEMBERG
Thurow Lester: Ο επερχόμενος οικονομικός πόλεμος μεταξύ Ιαπωνίας, Ευρώπης και Αμερικής, 1995-Νέα Σύνορα
Tonchev P.:“Security Aspects of EU Oil Dependence and the Caspian Sea Case” Research Institute for International and European Studies, Athens, 1998
Tonchev P.:“China and Iran: A New Tandem in World Energy Security?”, 1998 Centro Espanol de Relaciones Internacionales
Τσάρτας Π. Οι κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στο νομό Κυκλάδων και ιδιαίτερα στα νησιά Ιος και Σέριφος κατά τη περίοδο 1950-1980, 1989-ΕΚΚΕ
Tuma E. H.: Ευρωπαική οικονομική ιστορία, από τον 10ο αιώνα μέχρι σήμερα, τόμοι 1 και 2, 1996-GUTENBERG
Χάρβει Ευ: Αναμόρφωση της κοινής αγροτικής πολιτικής και η εφαρμογή ορισμένων νέων μέτρων διαρθρωτικού χαρακτήρα στην Ελληνική Γεωργία, 1996-ΑΤΕ
UN, Human Development Report 1998
Χουλιαράς Α: Η κατάρρευση του κράτους στην Αφρική, 1997-ΣΤΟΧΑΣΤΗΣ
Wallerstein Ι.: The modern world system, τόμος 1ος 1974 και 2ος 1980-New York and San Diego
Wallerstein Ι.: Ιστορικός Καπιταλισμός, 1987-ΘΕΜΕΛΙΟ
Waters M.: Globalization, 1996-Routledge
Webster A.-Dunning J.H.: -editors- Structural change in the world economy, 1990-Routledge
Wolf Ε.: Europe and the people without history, 1982-University of California Press
Worsley P., Marx and Marxism 1982-ROUTLEGE
ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ - ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ
Αγγελόπουλος-Αντωνόπουλος-Βρανάς-Γαλανόπουλος-Μητσός-Μπετινάκης- Σταυρουλάκη Ο προφήτης Μαρξ ΞΑΝΑΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ ΤΟ «ΚΕΦΑΛΑΙΟ» ΤΑ ΝΕΑ, 07-11-1997
Ανδριανόπουλος Α.: Παγκοσμιοποίηση και κοινωνική φροντίδα ΤΑ ΝΕΑ 1-09-1999
Εφημερίδα “Αυγή” 01/01/2000 Από τη "μαύρη" Παρασκευή στην παγκοσμιοποίηση
Εφημερίδα “Αυγή” 20/04/1997 Παγκοσμιοποίηση και Ευρωπαϊκή Ενοποίηση
Battistella Ν., στο περιοδικό Μεταθέσεις, αναδημοσίευση από το περιοδικό Debat, Νο 95, Μάιος - Αύγουστος 1997
Baudrillard J., Η έλευση της χιλιετίας αναβάλλεται στο περιοδικό Μεταθέσεις, Αυγουστος 1998
Βενιζέλος Ευ.: για το βιβλίο του Βεργόπουλου: Παγκοσμιοποίηση, η μεγάλη χίμαιρα, 1999-Νεα Σύνορα ΤΟ ΒΗΜΑ, 25-12-1999
Cardoso F. H.: Das Brazillianische Entwicklungsmodell στο περιοδικό PROCLA 6, 1973
Γιαννίτσης Τ.: Παγκοσμιοποίηση και η ανάγκη για μια νέα θεώρηση στη λειτουργία του κράτους στην “Αυγή” 22-11-1998
Danforth L.: The ideological context, the search of continuities in Greek culture 1984-journal of modern Greek studies (μεταφρασμένο στα Ελληνικά από τον Μπάμπη Κονταράκη “Το ιδεολογικό πλαίσιο της αναζήτησης των συνεχειών στον Ελληνικό πολιτισμό” 2000-Πάντειο Πανεπιστήμιο.
Escobar Α., άρθρο στο περιοδικό Development, vol. 40, n° 1, Μάρτιος 1997
Ελεφάντης Α., Εξω οι ξένοι από την Ευρώπη; Αυγή 06/04/1997
Ευαγγελή Ευ.: Ο “λαός” της λαογραφίας: Το ιδεολογικό περιεχόμενο στο περιοδικό “Ο Πολίτης” 108, 1990
Περιοδικό Foreign Policy Μάιος 1988
Fukuyama F., The end of history στο περιοδικό The National Interest, Summer 1989
Gowan P., στο "New York Times Magazine", 26.3.99
Ιγκνάσιο Ραμονέ Παγκοσμιοποίηση Ολοκληρωτισμός ή Ντίσνεϋλαντ στην Αυγή αναδημοσιευμένο από τον Τρίκκα Μιχάλη 17-10-1999
International Communication Union: Εκθεση για τις παγκόσμιες εικοινωνίες δημοσίευση στο ΒΗΜΑ 13-02-2000 “το παγκόσμιο πληροφοριακό χάσμα” Γρηγόρης Μηλιαρέσης
Αντώνης Καρακούσης: Απο το μερκαντιλισμό στη νέα οικονομία, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 13-02-2000
Κασίμης Χ.: Από την αγροτική οικογένεια στη Παγκοσμιοποίηση, ΤΟ ΒΗΜΑ Κωδικός άρθρου B12786B061
Κατηφόρης Γ. : Ο καπιταλισμός, ο σοσιαλισμός και η παγκοσμιοποίηση ΤΟ ΒΗΜΑ, 08-03-1998
Kissinger Η. A.: “Ενας κόσμος που δεν έχουμε γνωρίσει ποτέ ώς τώρα” στο περιοδικό Μεταθέσεις Αυγουστος 1998, αναδημοσίευση από το περιοδικό Newsweek, 27 Ιανουαρίου 1997
Kissinger Η. Α., Μια παρελθοντολογική ουτοπία σχολιάζεται από τον Dario Battistela περιοδικό Μεταθέσεις Αυγουστος 1998
Λαιντι Ζ.: Οικονομία ή κοινωνία της αγοράς; Αυγή 02/08/1998
Λαμπριάς Τ.: Η Ευρώπη φάντασμα στην απαρχή του 21ου αιώνα, δημοσιευμένο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 13-02-2000
Λίτση Μ.: Από το Σάββατο θα ψάχνουν τη “σωστή παγκοσμιοποίηση”, στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 09-02-2000
Λυμπεράκη Α.: Ανεργία και αναδιαρθρώσεις στην αγορά εργασίας: η κρυφή γοητεία της ριζοσπαστικής μυωπίας στην “Αυγή” 26-10-1997
Λυμπεράκη Α-Τσακαλώτος Ε: Αμφισβητώντας την ΤΙΝΑ (There Is No Alternative): 1. Πόσο σημαντική και πόσο νέα είναι η τάση παγκοσμιοποίησης; στην “Αυγή” 04-05-1997
Μαντικίδης Τ. Τι λέει η έκθεση της Deutce Bank για τη παγκόσμια οικονομία ΤΟ ΒΗΜΑ-14-02-2000
Εντγκαρ Μορέν: περιέχεται στο βιβλίο "Η διαπαιδαγώγηση του πολίτη". (La tete bien faite, εκδ. Seuil, Παρίσι, Μάιος 1999) αναδημοσιεύτηκε από την “Αυγή” 20/06/1999
Μουζέλης Ν., Ποιοι δημιουργούν την παγκόσμια φτώχεια Η κλεπτοκρατική εξουσία στο τριτοκοσμικό κράτος και ο νεοφιλελεύθερος μύθος ΤΟ ΒΗΜΑ, 31-01-1999
Μπωντριγιάρ Ζαν: Ο 4ος παγκόσμιος πόλεμος άρχισε “Αυγή” * Το κείμενο του κοινωνιολόγου Ζαν Μπωντριγιάρ είναι απόσπασμα συνέντευξης στη "Λιμπερασιόν", 18/1/2000.
Μπουχάριν N.: Οι οικονομικές ρίζες του ιμπεριαλισμού, περιοδικό Θέσεις 3, 1983
Νεγρεπόντη-Δελιβάνη Μ.: "Παγκοσμιοποίηση των Aγορών και ONE" στο
περιοδικό "ΑΓΟΡΑ ΧΩΡΙΣ ΣΥΝΟΡΑ" Τόμος 4 , Τεύχος 2 , Φθινόπωρο 1998
Νικολινάκου Μ.: Η παγκοσμιοποίηση σαν νέα πραγματικότητα και οι συνέπειές της στο περιοδικό Μεταθέσεις Αυγουστος 1999
Νικολάου Ν. Φτώχεια χωρίς σύνορα ΤΟ ΒΗΜΑ, 18-07-1999
Νιτσιάκος Β.: “Λαογραφία και κοινωνιολογία” στο Περιοδικό “Διαβάζω”, 1990
Orozko J. C.: Ψηφίδα πρώτη Συγκέντρωση του πλούτου και κατανομή της φτώχειας Β' μέρος Αυγή 17/08/1997
Παπαδοπούλου Α.: Τώρα τα παιδιά των Φαβέλας (παραγκουπόλεων) δουλεύουν με κομπιούτερ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 10-02-2000
Παπαχελάς Α. ΤΟ ΒΗΜΑ, 01-01-2000
Πάντιτς Λ., ομιλία στο Συνέδριο στη μνήμη του Νίκου Πουλαντζά δημοσιευμένο στην “Αυγή” 03-10-1999
Πιλάλη Χ.: Παγκοσμιοποίηση, μία εν δυνάμει βαρβαρότητα Αυγή 23/07/1999
Ποντίκι 27-01-2000 Μετά από μία …μισή επανάσταση ακολουθεί πάντα μία ολόκληρη αντεπανάσταση
Ραπτόπουλος Β.: ΤΟ ΒΗΜΑ, 26-09-1999
Ριφκιν Τζ.: Πολεθνικές επιχειρήσεις και εθνικές κουλτούρες, στη Λιμπερασιόν- 29-11-1999
Σταμόγλης Δ.: ΤΟ ΒΗΜΑ, 05-12-1999
Stuart Hall: Τοπικό και Παγκόσμιο περιοδικό Vertigo Νο 5, Χειμώνας 95-96
Sutherland P., Expand the Debate on Globalization: How to handle the phenomenon that spurs expansion but triggers dislocation στους TIME 02-02-1998
Τασιός Θ. Π.: Η παγκοσμιοποίηση και το μέλλον του κράτους ΤΑ ΝΕΑ 24-10-99
Τζωρτζ Σούζαν: Συνέντευξη στην Τσεροζολέ Ελένη: Ενα πολύ καλό νέο για τη κοινωνία των πολιτών, Αυγή 07-12-1999
ΤΟ ΒΗΜΑ, 26-09-1999
Tonchev P.: “Rising Asian Oil Demand and Caspian Reserves” στο περιοδικό Caspian Crossroads Journal, 1998, No. 2
Φουκουγιάμα Φ., ΤΟ ΒΗΜΑ 31-05-98 συνέντευξη στον Αλέξη Παπαχελά
Χουλιαράς A.: Η αναπτυξιακή βοήθεια στα τέλη της δεκαετίας του 1990 Περιοδικό “αγορά χωρίς σύνορα” Τεύχος 2, τόμος 2, Φθινόπωρο 1996
Wallerstein Im.: H Κρίση του καπιταλισμού, κρίση του αντικαπιταλισμού. Η συνέντευξη περιέχεται στο βιβλίο του Ζεράρ Βεντ, "500 χρόνια καπιταλισμού. Η παγκοσμιοποίηση, από τον Βάσκο ντε Γκάμα στον Μπιλ Γκέιτς" (εκδ. Editions Mille et Une Nuits, Οκτώβριος 1998) Αυγή 14/02/1999
ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ
http://www.ntua.gr (Σελίδα ΕΜΠ -Εθνικου Μετσόβιου Πολυτεχνείου- για αναζήτηση Ελληνικών ιστιοσελίδων και ιστιοσελίδων διεθνών οργανισμών)
http://www,wto.org (Παγκόσμια Οργάνωση Εμπορίου)
http://www.oecd.org/ (Οργανισμός για την Οικονομική Συνεργασία και την Ανάπτυξη)
http://www.worldbank.org/ (Παγκόσμια Τράπεζα)
http://www.ilo.org (Παγκόσμια Οργάνωση Εργασίας)
http://www.iea.org/homechoi.htm (Διεθνές Γραφείο Ενεργείας)
http://www.un.org/ (ΟΗΕ)
http://www.unesco.org/ (UNESCO)
http://www.unicef.org/ (UNISEF)
http://www.undp.org/popin/ (Δημογραφική υπηρεσία του ΟΗΕ)
http://www.oikonomiki.gr/ (περιοδικό “Οικονομική και Βιομηχανική Επιθεώρηση”)
http://www.pegasus.gr/ethnos (εφημερίδα “Εθνος”)
http://www.kapatel.gr/express (εφημερίδα “Εξπρές”)
http://www.ee.gr/post/index.htm
www.kathimerini.gr/news/news.asp (εφημερίδα “Καθημερινή”)
http://www.naftemporiki.gr/(εφημερίδα “Ναυτεμπορική”)
http://www.rizospastis.gr (εφημερίδα “Ριζοσπάστης”)
http://www.prattein.gr (περιοδικό “Πράττειν”)
http://ta-nea.dolnet.gr/ (εφημερίδα “Τα Νέα”)
http://www.avgi.gr/ (εφημερίδα “Αυγή”)
http://tovima.dolnet.gr/(εφημερίδα “Το Βήμα”)
http://www.enet.gr (εφημερίδα “Ελευθεροτυπία”)
http://www.oikonomikostaxydromos.gr/ (περιοδικό “Οικονομικός Ταχυδρόμος”)
http://www.meta.gr (περιοδικό “Μεταθέσεις”)
http://idec.gr/iier/hatzidimitriou.htm (περιοδικό ¨Αγορά χωρίς σύνορα”)
http://www.benton.org/ (Ιδρυμα Μπέντον)